شکل ‏۱‑۲ – سهم حامل‌های انرژی در مصرف نهایی انرژی در سال‌های ۱۹۷۳ و ۲۰۱۱ [۲۳] ۷
شکل ‏۱‑۳ – تغییر سرانۀ مصرف انرژی در طول تاریخ و اثر توسعۀ شهرها و شبکه‌ها بر آن [۲۰] ۷
شکل ‏۱‑۴ - چرخۀ نظری اتو [۲۶] ۱۰
شکل ‏۱‑۵ - چرخۀ نظری دیزل [۲۶] ۱۱
شکل ‏۱‑۶ - چرخۀ برایتون در نمودارهای انتروپی – دما و فشار – حجم مخصوص [۲۶] ۱۳

شکل ‏۱‑۷ - چرخۀ باز (شکل سمت راست) و بستۀ (شکل سمت چپ) توربین گاز [۲۶] ۱۳
شکل ‏۱‑۸ – تأثیر فشار محیط و ارتفاع بر عملکرد توربین گازV94.2 [5] 14
شکل ‏۱‑۹ - تأثیر دمای محیط بر عملکرد توربین گاز V94.2 [5] 15
شکل ‏۱‑۱۰ - چرخۀ نظری رانکین در نمودار انتروپی- دما [۲۶] ۱۶
شکل ‏۱‑۱۱ ترازنامه حرارتی سامانۀ تولید همزمان برق و گرما برای تولید آب گرم مصارف حرارتی مسکونی [۳] ۱۸
شکل ‏۱‑۱۲ - مجموعۀ تولید همزمان برق و گرما برای تولید آب گرم مصارف حرارتی مسکونی [۳] ۱۸
شکل ‏۲‑۱- نمونه‌ای از تعریف قطب انرژی [۴] ۲۴
شکل ‏۲‑۲ - برنامه و اهداف کلی طرح سامانۀ انرژی شهری شرکت بی پی و امپریال کالج لندن [۳۰] ۲۴
شکل ‏۳‑۱ - رابطۀ بازده و توان مکانیکی موتور گازسوز د۸۷ [۹] ۲۹
شکل ‏۳‑۲- سازوکار چهار میلهای لنگ و لغزنده [۵] ۳۴
شکل ‏۳‑۳ - توربین بخار ساخت شرکت زیمنس [۶] ۴۰
شکل ‏۳‑۴ - طرحوارۀ چگالندۀ هوا خنک [۵] ۴۱
شکل ‏۳‑۵ - طرحوارۀ برج خنک‌کن خشک [۵] ۴۱
شکل ‏۳‑۶ - توربین گاز ۳۴۰ مگاواتی زیمنس (SGT5-8000H) و اجزای اصلی آن [۶] ۴۳
شکل ‏۳‑۷ - طرحوارۀ چرخۀ ترکیبی [۶] ۴۵
شکل ‏۳‑۸ - مراحل چرخۀ موتور استرلینگ نوع الف ۴۹
شکل ‏۳‑۹ - مراحل چرخۀ موتور استرلینگ نوع ب ۴۹
شکل ‏۴‑۱ – روند افزایش تعداد مشترگان و میزان فروش برق از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۸ در استان تهران [۱۸] ۵۶
شکل ‏۴‑۲ - سهم هریک از متغییرهای تصیم بر هزینه در صحنۀ اصلی ۶۱
شکل ‏۴‑۳ - سهم هریک از متغییرهای تصیم بر هزینه در صحنۀ دیگ بخار کوچک ۶۵
شکل ‏۴‑۴ - سهم هریک از متغییرهای تصیم بر هزینه در صحنۀ مولدهای کوچک ۶۶
شکل ‏۴‑۵ - سهم هریک از متغییرهای تصیم بر هزینه در صحنۀ آرمانی ۶۹
شکل ‏۴‑۶ - سهم هریک از متغییرهای تصیم بر هزینه در صحنۀ کنونی ۷۰
شکل ‏۵‑۱ – مقایسۀ جزییات هزینه ها در هریک از صحنه‌ها ۷۲
شکل ‏۵‑۲ - تعداد تجهیزات نصب شده در هر صحنه ۷۳
علائم اختصاری به کار رفته

(قاضی زاده فرد، ۱۳۷۵)
۲-۱-۲۷- موانع استقرار سیستم‌های اطلاعاتی
موانع استقرار سیستم های اطلاعاتی به سه دسته تقسیم می‌شوند که هریک زیر مجموعه خاص خود را به شرح ذیل دارد :
موانع مرتبط با ویژگی های فردی:
۱- کمبود مهارتها، توان تخصص و دانش
۲- ادارک مناسب
موانع مرتبط با ویژگهای سازمان:
۱- عدم وجود افراد واجد صلاحیت در سازمان
۲- عدم وجود فرهنگ بکار گیری کامپیوتر و سیستم های اطلاعاتی
موانع مرتبط با ویژگی های محیطی
۱- عدم برگزاری دوره های آموزشی مناسب
۲- عدم کفایت طراحان موجود
(قاضی زاده فرد، ۱۳۷۵)
۲-۱-۲۸- معیارهای پیروزی سیستم اطلاعاتی
بکار گیری پیروزمندانه یک سیستم اطلاعاتی کار ساده ای نیست و به بسیاری از شرایط و موقعیتها بستگی پیدا می‌کند، ولی معیارهای پذیرفته شده‌ای نیز وجود دارند که به قرار زیر می‌باشد :

1. 1. بکار گیری گسترده : به میزان بکار گیری سیستم در انجام امور جاری بر می‌گردد

1. 1. خشنودی کاربران : کاربران از شتاب، دقت و کارایی سیستم خشنود می‌گردند و مدیران نیازهای اطلاعاتی خود را به هنگام دریافت می‌کنند

1. 1. رفتار دوستانه : کاربران از سیستم اطلاعاتی و کارکنان آن خشنود بوده و با آنها رفتاری صمیمانه دارند

1. 1. دسترسی به اهداف : سیستم اهداف کمی‌و کیفی خود از طراحی سیستم دست می‌یابد

1. 1. 1. بازده اقتصادی : سیستم‌ها با کاستن از هزینه ها و افرایش درآمده برای سازمان بازده اقتصادی دلخواهی به همراه می‌آورد .

   

(لاودن، ۱۳۷۸، ۳۴۱).
۲-۱-۲۹- مشکلات بکار گیری سیستم های اطلاعاتی در سازمانهای دولتی
ورود سیستم های اطلاعاتی به سازمانهای کشور ایران به ویژه سازمانهای دولتی، همواره موفقیت آمیز و بدون دردسر نبوده است . در بسیاری از موارد سیستم های ایجاد شده نتوانسته انتظار به جا و نابه جای متضاضیان (به خصوص مدیران) را برآورده سازد و همین عدم رضایت به هر حال باعث شده نه تنها مشکلات قبلی حل نشود، بلکه سیستم و سازمان دچار اختلال گردیده و علاوه بر صرف هزینه و وقت زیاد از کیفیت و بازدهی آنها نیز کاسته شود . اگرچه این مشکل در کشورهای پیشرفته نیز وجود دارد ولیکن در کشورهای جهان سوم از جمله کشور ایران که دانش و تکنولوژی اطلاعات سابقه طولانی نداشته و سیاستها و استاندارهای رسمی نیز نیست یا وجود ندارد و یا هنوز مراحل اولیه و در حال شکل گیری می‌باشد، حاد تر به نظر می‌رسد . بدون اینکه در این بخش قصد تحلیل جامعی از علل شکست سیستم های اطلاعاتی داشته باشیم لازم است بر این نکته تاکید شود که تجارب قبلی نشان می‌دهد مشلات در این زمینه بیشتر جنبه مدیریتی و ساختاری دارد تا فنی علت اصلی ناکامی‌اکثریت قریب به اتفاق سیستم های اطلاعاتی عدم اجرای صحیح و کامل مراحل طراحی ایجاد و بکار گیری این سیستم ها بخصوص مرحله تجزیه و تحلیل و بررسی اولیه بوده است.
در بیشتر سیستم های ناموفق، یا بررسی اولیه انجام نشده و یا بطور بسیار ناقص انجام شده است . به ویژه آنکه عدم شناخت کافی استفاده کنندگان و همچنین تبلیغات نادرست فروشندگان تجهیزات سخت افزاری و خدمات نرم افزاری نیز مزید بر علت گریده است.
عدم انجام کامل بررسی اولیه موجب می‌شود که بستر سیستم های اطلاعاتی، مشخص و آماده نگردد و سیستم طراحی شده با سایر سیستم های موجود (به ویژه سیستم های سنتی و دستی) سازمان، هماهنگی و همخوانی نداشته و تنواند به صورت مناسب با آنها ارتباط و داد ستد داشته و مجموعه منظم و مفیدی را به وجود آورد .
مشکلی که اغلب در اجرای موفقیت آمیز مرحله تجزیه و تحلیل و بررسی نیز وجود دارد، مساله ارتباط تحلیل گران و استفاده کنندگان (کاربران) سیستم است معمولاً کاربران شناخت کمی از کامپیوتر و سیستم های اطلاعاتی دارند و تحلیل گران نیز از امور سازمان آگاهی و شناخت اندکی دارند. این مساله موجب آن می‌گردد که سیستم های طراحی و اجرا شده به طور کامل پاسخگوی نیازهای واقعی کاربران نباشد .
افزون بر مسائل فوق، شتاب مدیران نه تنها برای ایجاد و راه اندازی سیستم های اطلاعاتی منفرد، بلکه نسبت به ایجاد سیستم های اطلاعات مدیریت، همچنین کمبود منابع مالی، کمبود نیروی انسانی کارشناسان با تجربه و کارآمد و با انگیزه نیز از عوامل دیگری هستند که موجب ‌گردیده اند تا سازمانهای دولتی نتواند آنگونه که باید و شاید از این سیستمها در سازمانهای خود بهره‌گیری نمایند (شرکت ایز ایران، دی، ۱۳۷۱).
دربرخی تحقیقات دیگر که صورت پذیرفته، عمده‌ترین نارسایی ها و دلایل عدم موفقیت و بکار گیری سیستم‌های اطلاعاتی به ویژه سیستم‌های اطلاعات مدیریت در سازمانهای دولتی به شرح زیر شناسایی شده‌اند .

1. 1. عدم درک صحیح خواسته های نیازهای کاربران (عدم تعریف صحیح نیازها و تحلیل آنها)

1. 1. عدم مشارکت مدیران و کاربران در طراحی سیستم

1. 1. مدیران و کاربران نمی‌دانند چگونه بایدهمکاری کنند

1. 1. مدیران و کاربران نمی‌دانند دقیقاً چه می‌خواهند

1. 1. به مدیران و کاربران امکان مشارکت و همکاری داده نشده است

1. 1. عدم صحت و نامناسب بودن سیستم های دستی موجود

1. 1. عدم انجام تجزیه و تحلیل سیستم ها و روشها موجود قبل از طراحی سیستم

1. 1. عدم ارزیابی توان موجود

1. درک نامناسب مدیران از سیستم های نرم افزاری و اطلاعاتی< /li>
2. وضعیت نامطلوب آموزش و تربیت نیروهای متخصص
3.  
4. عدم وجود نیروی انسانی با دو زمینه تخصصی مدیریت و کامپیوتر
5.  
6. عدم وجود معیار سنجش کیفیت سیستم های اطلاعاتی موجود
7.  
8. عدم وجود معیارهای مالی برای پروژه های سیستم های اطلاعاتی مدیریت
9.  
10. عدم وجود مشاوران مناسب برای طراحی سیستم و نرم افزار
11.  
12. نبود رویه ها، متدولوژی و مراحل ایجاد سیستم
13.  
14. مستند سازی ناکافی و ناقص
15.  
16. عدم آشنایی بسیاری از تحلیگران و برنامه نویسان موجود با محیط کار سیستم جدید
17.  
18. پیاده سازی نامناسب و ناصحیح سیستم
19.  
20. آموزش ناکافی کاربران
21.  
22. عدم بررسی جوانب محیطی در سیستم اطلاعاتی مدیریت
23.  
24. عدم پذیرش مجریان سیستم و بروز پدیده مقاومت در برابر تغییر
25.  
26. عدم انعطاف پذیری سیستم در ضمن بکار گیری

• • یادگیری مبتنی بر رایانه^[۲۷]

در این روش، از رایانه ها و ابزار های مرتبط با آن از قبیل لوح فشرده، دی وی دی^[۲۸]، و ویدیو استفاده می شود. در این روش از شبکه اینترنت خبری نیست و نوع اولیه یادگیری الکترونیکی است.

• • یادگیری مبتنی بر وب^[۲۹]

این روش یادگیری شبیه روش یادگیری مبتنی بر رایانه است، با این تفاوت که از طریق اتصال به شبکه جهانی، تبادلات بالا انجام می شود.

• • یادگیری مبتنی بر اینترانت^[۳۰]

این شیوه با روش یادگیری مبتنی بر وب شباهت هایی دارد و تفاوت آن دو در این است که در روش حاضر به جای شبکه جهانی اینترنت، مبادلات یاد شده از طریق اتصال به شبکه های داخلی سازمان ها و شرکت ها (اینترانت) صورت می گیرد(رضوی، ۱۳۸۶، ص۲۳۸).
۲-۲-۱۵- منابع آموزشی مورد استفاده برای یادگیری الکترونیکی

• • مواد متنی دارای فرا پیوند ها که در آن تصویر، مواد گرافیکی و پویا نمایی^[۳۱] وجود دارد.

• • نوارهای ویدیویی که در آن، موضوع درسی، مصاحبه و بحث گروهی وجود دارد.

• • عناصر چند رسانه ای دارای فراپیوند مانند شبیه سازی و نظایر آن.

• • دسترسی همیشگی به پایگاه های اطلاعاتی الکترونیکی، موتورهای جستجو و کتابخانه های الکترونیکی.

• • دسترسی به موقع و مداوم به مربیان و هدایت کنندگان یادگیری از طریق ارتباط های الکترونیکی(رضوی، ۱۳۸۶، ص۲۴۰).

۲-۲- ۱۶- چند رسانه ای های آموزشی
چند رسانه ای آموزشی هر ترکیبی از متن، گرافیک، صدا، انیمیشن، تصویر های متحرک و ویدیویی است که از طریق رایانه یا سایر تجهییزات الکترونیکی، در اختیار کاربر قرار می گیرد(کی نژاد، ۱۳۷۸، ص ۲۵). همچنین مایر^[۳۲] ( ۲۰۰۱) بیان می کند یک پیام چند رسانه ای آموزشی، عبارت است از ارتباط، با بهره گرفتن از کلمات و تصاویری که منجر به اشاعه یادگیری می شود( به نقل از عوض زاده ،۱۳۸۴).چند رسانه ای آموزشی ترکیب مهیج سخت افزار و نرم افزار رایانه ای است که به شما اجازه می دهد ویدیو، پویا نمایی، صدا، گرافیک و متن را با یکدیگر ترکیب کرده و برنامه آموزشی بسازید که از طریق صفحه نمایش رایانه قابل عرضه باشد. در این صورت، چند رسانه ای تلفیقی از دو یا چند شکل رسانه ای است که برنامه آموزشی را عرضه می کند. هدف اصلی از طراحی چند رسانه ای ها، ترکیب ابزارها به بهترین وجه و به منظور برآوردن نیاز های حیطه ای از محتوای خاص با در نظر داشتن توانایی ها و کمبودهای یادگیرندگان، زیر ساخت ها و شرایط نظام مند محیط یادگیری است(سرکار آرانی،۱۳۸۶، به نقل از: امیر خانی ،۱۳۹۲، ص۱۲). از تعاریف ارائه شده در خصوص چند رسانه ای ها، عناصر تشکیل دهنده یک سیستم چند رسانه ای، قابل استنباط است، یک سیستم چند رسانه ای متشکل از عناصر متعددی از جمله الف) نوشتار؛ ب) تصاویر گرافیکی؛ ج) انیمیشن کامپیوتری؛ د)فیلم های ویدیویی دیجیتالی؛ ه) صدا و … می باشد، که توسط نرم افزار سازنده با یکدیگر ترکیب می شوند(زارعی زوارکی و غریبی، ۱۳۹۱، ص ۵).
۲-۲- ۱۷ - عناصر سیستم های چند رسانه ای
۲-۲-۱۷-۱- متن
در تکنولوژی چند رسانه ای، نوشتار می تواند با سایر رسانه ها ترکیب شده و مجموعه ی موفق و نیرومندی برای انتقال اطلاعات بوجود بیاورد(عمادی،۱۳۷۸، ص ۶۱). در یک پروژه چند رسانه ای از متن برای عنوان ها، منوها، پیمایش و بیان محتویات پروژه استفاده می شود(کی نژاد، ۱۳۸۷، ص ۱۱۸).
۲-۲-۱۷-۲- صوت
صوت در تکمیل اثر گذاری تصاویر، فیلم های ویدئویی و انیمیشن های کامپیوتری، روی بیننده؛ نقش مهمی را ایفا می کند. تصویر پیام های بسیاری را به مخاطب منتقل می کند اما در این انتقال، کمبود یک عنصر کاملاً مشخص و روشن است وآن عنصر صداست؛ در صورت صرف نظر کردن از صوت، آنچه که ارائه می شود مانند فیلم های صامت خواهد بود(عمادی،۱۳۷۸، ص ۱۱۶).
۲-۲-۱۷-۳- تصاویرگرافیکی
تصاویر گرافیکی به دو صورت تصاویر بیت نگاشتی و تصاویر شیءگرا وجود دارند.تصاویر بیت نگاشتی در برگیرنده نقاط خیلی کوچکی بنام پیکسل که براساس ماتریس از خطوط نازک غیر چاپی تنظیم شده است. فایل های تصویری شیءگرا (که تصاویر برداری نیز نامیده می شوند) با تصاویر بیت نگاشتی متفاوتند بخاطر اینکه آنها ترکیبی از اشکال هندسی هستند که می توان آنها را انتخاب کرد، حرکت داد، لایه بندی کرد و حتی دستکاری کرد(بلانگرو جوردن^[۳۳]،۲۰۰۰). تصاویر گرافیکی که شما در درس های خود استفاده می کنید تنها یک هدف را دنبال می کند: ارائه اطلاعات پیچیده، به شیوه ای که فهمیدن و.یادگرفتن را تسهیل سازد(عوض زاده ،۱۳۸۴).
۲-۲-۱۷-۴- انیمیشن
در یک پروژه چند رسانه ای می توان کل پروژه یا بخش های مهمتر آن را به حرکت درآورد برای اینکه نمایش خلاصه ای از یک محصول چند رسانه ای بتواندارتباط متقابلی با کاربر برقرار سازد، می توان کل پروژه را به صورت فیلم ساخته و به صورت تصویر متحرک نمایش داد. انیمیشن می تواند صفحه رابط کاربر را به محیطی پویا و زنده تبدیل کند. انتقال ها و پویانمایی ها، یکی از آسانترین راه ها برای برای بالا بردن نشاط و شادی در جریان ارائه آموزش به شکل چند رسانه ای می باشد(همان منبع).
۲-۲-۱۷-۵- ویدیو
با اجرای کلیپ های ویدیویی خوب، می توان نمایش های زیبایی در پروژه چندرسانه ای ایجاد نمود؛ مسلماً صوت و تصویر بیش از متن تأثیر گذار خواهد بود. پیش از بکارگیری ویدیو در پروژه چندرسانه ای بهتر است این وسیله و هزینه ها و محدودیت های آن بررسی شود. برای بکارگیری ویدیو درپروژه، ابتدا باید بررسی شود که آیا نیاز به فیلمبرداری جدیدی است یا ویدیو کلیپ های از پیش آماده در دسترس می باشد. منابع بسیاری برای فیلم ها و کلیپ های ویدیویی وجود دارد. برای استفاده از این منابع می توان به آرشیو های نگهداری فیلم مراجعه کرد(همان منبع).
۲-۲-۱۸- مزایای استفاده از چند رسانه ای ها در آموزش
چندرسانه ای ها به گسترش دانش در عصر اطلاعات کمک فراوانی می کنند. به همین خاطر بازار این نوع رسانه در جهان به سرعت در حال گسترش است. بهره گیری از چند رسانه ای ها در موقعیت های آموزشی دارای مزیت های فراوانی است که برخی از آن ها عبارتند از:

• • استفاده از حواس چند گانه برای یادگیری: در نظام های آموزشی چند رسانه ای، از حواس مختلفی چون بینایی، شنوایی و سایر حواس استفاده می شود. دریافت محرک های یادگیری از طریق حواس بیشتر، به یادگیری عمیق تر و پایدارتر می انجامد.

• • تمرین بیشر برای رسیدن به حد تسلط: چند رسانه ای چون یک معلم صبور و شکیبا عمل می کند و با فراهم آوردن فرصت تکرار و تمرین به یادگیری هرچه بهتر مهارت ها کمک می کند.

• • تسهیل مشارکت میان دانش آموزان: برخی از چند رسانه ای ها طوری طراحی می شوند که نیازمند وجود مشارکت میان یادگیرندگان است.

• • کمک به دانش آموزان برای ایجاد ارتباط بین مفاهیم: آموزش و یادگیری مفاهیم در صورتی که به ایجاد ارتباط بین مفاهیم منجر نشود، نمی تواند به ایجاد شناخت در یادگیرنده کمک کند. چند رسانه ای، فرصتی برای ارتباط بین مفاهیم در اختیار یادگیرندگان قرار داده، فهم اصول و قواعد را آسان می کند.

• • انعطاف پذیر بودن در مقابل نیاز یادگیرندگان: برنامه های چند رسانه ای شاخه ای یا غیر خطی می توانند مطابق با نیازهای یادگیرندگان، آنان را در موقعیت های مناسب قرار دهند.

• • برقراری تعامل و رابطه دو سویه با کاربر: عنصر تعامل، ویژگی مهم چند رسانه ای است. ولف گرام^[۳۴] (۱۹۹۴) بیان می کند که افراد فقط ۱۵ درصد از انچه را که می شنوند و ۲۵ درصد از آنچه را که می بینند به خاطر می آورند، حال آنکه ۶۰ درصد از آنچه را که با آن تعامل داشته اند به یاد می آورند.

• • آموزش مفاهیم انتزاعی: مفاهیم انتزاعی پیچیده برای دانش اموزان دشوار است. اشکال گرافیکی، و شبیه سازی ها در بسیاری از مواقع یادگیری این مفاهیم را آسان می کند(رضوی، ۱۳۸۶، ص ۲۸۲).

۲-۲-۱۹- نظریه شناختی یادگیری چند رسانه ای
سه فرضیه اساسی درباره نظریه شناختی یادگیری چندرسانه ای مطرح شده است که عبارتند از:
۱) مفروضه کانال دوگانه: طبق این فرضیه انسان ها مطالب شنیداری و دیداری را جداگانه مورد پردازش قرار می دهند. اگرچه فراگیران در صورت برخوردار بودن از منابع شناختی لازم قادر خواهند بود که این اطلاعات را به نحوی که در کانال دیگر قابل پردازش باشند تغییر دهند.
۲) مفروضه ظرفیت محدود^[۳۵]: طبق این فرضیه میزان اطلاعاتی که افراد می توانند هر بار در هر یک از کانال ها پردازش کنند محدود است. سوئلر^[۳۶] و چندلر در سال ۱۹۹۹ به بررسی تمایزهای موجود بین منابع شناختی افراد در حین یادگیری مبادرت کردند. بار شناختی درونی به میزان دشواری مطالب ارائه شده بستگی دارد بار شناختی بیرونی به شیوه طراحی پیام های آموزشی بستگی دارد (سوئلر و چندلر^[۳۷]، ۱۹۹۹).
۳) مفروضه پردازش فعال^[۳۸] : انسانها به منظور ایجاد بازنمایی های ذهنی و منسجم از تجارب محیط اطراف خود، در فرایند پردازش شناختی، نقش فعال دارند. دقت، سازماندهی اطلاعات ورودی و تلفیق اطلاعات ورودی با دانش موجود، از جمله فرایندهای شناختی فعال محسوب می شود. دو مورد بسیار مهم در طراحی چندرسانه ای ها باید در نظر گرفته شود: ۱) مطالب ارائه شده، باید دارای ساختاری منسجم باشند. ۲) پیام، باید فراگیر را در چگونگی ترسیم و ایجاد چنین ساختاری هدایت کند (مایر،۲۰۰۱، ترجمه موسوی، ۱۳۸۴، ص ۵۸).
۲-۲-۲۰- اصول طراحی مبتنی بر یادگیری چند رسانه ای

در گردآوری مطالب و نگارش این نوشتار مشکلاتی مانع پیشرفت سریع پژوهش بود که از جمله آن می­توان به این موارد اشاره کرد:

1. 1. 1. برای شناخت بهتر این عارف نیشابوری، کمبود منابع وجود داشت. در همگی منابع موجود نیز، مطالب اندکی به دست می­آمد که در غالب موارد تکراری بود.

   

1. 1. بیشتر آثارابوسعد­یا به صورت نسخه­ خطی است که شوربختانه در ایران موجود نیست. یا آثار موجود در ایران دیگر تجدید چاپ نمی­شوند، لذا در کمتر کتابخانه­ای می­توان به آن­ها دست یافت و یا در طول تاریخ از میان رفته و مفقود شده ­اند و جز نامی از آن­ها اثری باقی نمانده است.

۲-۱ تاریخ نیشابور
نیشابور، دارالعلم خراسان، که ابوسعد در آن پرورش یافت شهری بود که عالمان و بزرگان بسیاری در مدارس آن کسب علم کرده ­اند. در خراسان شهرهای نیشابور، هرات، بلخ، بخارا،غزنین و مرو، به خاطر موقعیت خاص یا بسیاری جمعیت مورد توجه بودند، ولی هیچ کدام با نیشابور برابری نمی­کردند. شاید داشتن چنین خصوصیاتی که در سایر شهرها کمتر وجود داشته، سبب شد که این شهر دستخوش دگرگونی­ها و حوادثی گردد.
نام قدیم نیشابور، ابر شهر و شکل قدیمی این کلمه پس از اسلام نیوشاه پوهر بود که به معنای کار نیک شاهپور یا جای نیک شاهپور است. دلیل نسبت دادن نام این شهر به شاهپور دوم پادشاه ساسانی، بازسازی شهر در سده چهارم پس از میلاد بود. ساخت اصلی شهر نیشابور به شاهپور اول پسر اردشیر بابکان منسوب است.^[۱]
در سال۳۳۴ق امیر نوح سامانی به نیشابور آمد و۵۰ روز آن­جا اقامت داشت، سپس حکومت را به ابراهیم بن سیمجور واگذار کرد و خود به بخارا رفت. در کتاب تاریخ بیهق آمده، زمانی که فخرالدوله دیلمی بر خراسان مسلط شد در نیشابور به نام او سخنرانی کرد. وزیر نامی او صاحب ابن عباد دو سال مالیات بیهق را وضع کردو در سال­های۳۸۳و۳۸۴ق مالیات نیشابور را نصف کرد. در آن سال­­ها شهر نیشابور به دست دیلمی­ها، سامانی­ها و سیمجوری­ها بود. در سال۳۸۴ق امیر نوح سامانی نیشابور را از تصرف ابوعلی وفایق خارج کرد و حکومت آن­جا را به امیر محمود پسر سبکتکین که از سرداران او بود واگذار نمود و به او لقب سیف الدوله داد و خود دوباره به بخارا بازگشت. در دوره­ سلطنت غزنوی­ها، به ویژه سلطنت سلطان محمود شهر نیشابور در کمال رونق و آبادانی بود. حسنک وزیر که نیشابوری بود در اواخر دوره­ سلطان محمود وزیر شد و چند سال در این شهر حکمرانی کرد و آبادی­ها و ساختمانهای زیادی بنا نمود که به قصور و عمارات حسنکی معروف بوده است.^[۲]
۲-۲ اوضاع سیاسی واجتماعی
دوران سلطنت محمود بیشتر به لشگر کشی و جنگ گذشت اما ۴۰ سال حکومت او و به روایتی ۳۴ سال(۳۸۷-۴۲۱ق)، در خراسان ثمر بخش بود. در زمان او نیشابور که مرکز گردهمایی اهل علم و ادب بود، به دست نصر پسر سبکتکین اداره می­شد و رو به رونق و کمال داشت.^[۳]تا این­که در سال۴۰۱ق در خراسان به ویژه نیشابور قحطی بزرگی رویداد. در بارکده که محل گردآوری کالاها در نیشابور بود بیشتر از ۱۰۰۰ نفر هلاک شدند و کسی به خاکسپاری مردگان نمیرسید. مردم ناگزیر به خوردن جانوران و مردار روی آوردند. حتی بالاتر از این گفته­اند که مادر بچه­ی خود را می­خورد و برادر از گوشت برادر برای رفع گرسنگی استفاده می­کرد.^[۴] در محله­ها و منطقه­های دور کسی جرأت نداشت تنهایی به جایی برود. حتی ابوالطیب صعلوکی مورد تعرض گرسنگان قرار گرفت ولی نجات یافت. آن قحطی مدتی طول کشید تا این­که سلطان دستور داد تا درب همه انبارهای شهر را باز کرده و مردم را از گرسنگی نجات داد. ابن فندق از قول ابوالفضل بیهقی آورده است که در سال۴۰۰ق۶۷ بار برف سنگین در نیشابور بارید و قحطی سال۴۰۱ق به خاطر سرمایی بود که به محصولات کشاورزی و باغداری رسید. قحطی در خراسان و عراق فراگیر بود و نیشابور که بوی فقر و مرده گرفته بود رفته رفته رو به آبادانی ­رفت اما،این آرامش دیری نپایید، زیرا ترکان غزنوی مردم را مورد آزار قرار می­دادند به حدی که تلاش محمود غزنوی در اواخر عمرش سودمند نبود و منجر به ظهور سلجوقیان شد ودر پی آن ۱۰۰۰۰۰ نفر به هلاکت رسیدند.
۲-۳ دیدار محمود غزنوی و ابوسعد خرگوشی
از آن­جا که محمود بسیار دوستدار طلا و نقره بود به غنیمت­هایی که از جنگ­ها و فتوحات به دست می­آمد خشنود و قانع نبود و هر از چند گاهی به اموال مردم چشم طمع میدوخت. هم­چنین نقل کرده ­اند که سلطان محمود مالیاتی معین کرده بود که مردم نیشابور و دیگر شهرها بپردازند. ابوسعد که در نزد محمود جایگاه خاصی داشت روزی به سلطان گفت: «شنیده­ام که به سوی مردم دست گدایی دراز کرده­ای.» محمود برآشفته شد و گفت: «چگونه؟»گفت: « مال مردم ضعیف را می­گیری و این گدایی است.» با این سخن سلطان محمود از گرفتن مالیات منصرف شد.^[۵]
۲-۴ تصوف در خراسان
این­که خراسان را مهد تصوف دانسته‌اند بدین خاطر است که از آغاز در پرورش تصوف تأثیر قابل ملاحظه‌ای داشته است. درست است که تصوف در اسلام با زهد و فقر آغاز شد و با عشق الهی و ذوق و وحدت وجود و شهود به کمال خویش رسید؛ ظهور آن در ایران طی سده­های نخستین اسلامی، بعید به نظر نمی‌رسد، زیرا ایران به عنوان مهد اولیه­ آئین زرتشت با عوالم زهد و فقر آشنایی نداشت تا از این جهت آمادگی خاصی برای پرورش و پذیرش تصوف نشان داده باشد. افزون بر این شکی وجود ندارد که شماری از پیشگامان تصوف یا کسانی که قدمای صوفیه آن­ها را به طریقت خود منسوب می‌کردند مانند حسن بصری، ابراهیم ادهم، ابوهاشم کوفی و… در ایران سده­های­نخستین اسلامی پدید آمده‌اند و این نکته از آمادگی محیط فکری و مادی ایران آن دوران برای پیدایش تصوف حکایت دارد.
طریقه اهل خراسان ملامتی و مرکز ملامتیان خراسان نیشابور بود. نخستین نویسندگانی که درباره ملامتیان نوشته‌اند، یعنی خرگوشی و سلمی، هر دو نیشابوری بودند. ولی ملامتیان فقط در نیشابور نبودند. خرگوشی و سلمی هر دو اقوالی از عبدالله بن‌مبارک نقل کرده‌اند. یکی از آن­ها درباره اصل ملامتیه است که عبارت است از آشکار نکردن خوبی و پنهان نکردن بدی. یکی دیگر درباره دعوی نداشتن ملامتی است. اگر این اقوال واقعاً متعلق به عبدالله بن‌مبارک مروزی (م۱۸۱ق) باشد، در آن صورت سابقه طریقه ملامتیان خراسان به قرن دوم و شهر مرو می‌رسد. ولی احتمال این مطلب بسیار کم است. آنچه مسلم است این است که ملامتیان خراسان بیشتر اهل نیشابور بودند و این طریقه به شهرهای دیگر خراسان راه یافت.^[۶]
به نظر می‌رسد اطلاق عنوان «صوفی» به مشایخ عراق و «ملامتی» به خراسانیان در قرن سوم مرسوم شده است. در خراسان نیز مشایخی بودند که در قرن سوم و اوائل قرن چهارم صوفی خوانده می‌شدند، مانند ابوبکر واسطی، ولی این عنوان در مورد کسانی به کار می‌رفت که شاگردان مشایخ بغداد، از جمله جنید و ابوالحسین نوری بودند و به خراسان آمده بودند. در ماوراءالنهر، بخصوص در ترمذ، برای اهل عرفان عنوان «حکیم» به کار می‌رفت و مثلاً محمد بن‌علی ترمذی (م حدود ۲۹۵ق) به «حکیم ترمذی» معروف است. ابوبکر ورّاق (م۲۸۰ق) نیز که اصلاً از ترمذ بود و مقیم بلخ شده بود حکیم خوانده شده و خواجه عبدالله درباره وی گفته است که او حکیم بود نه صوفی.^[۷]
۲-۵ زندگی­نامه
ابوسعد عبدالملک بن محمّد بن ابراهیم خَرگوشی نیشابوری، مشهور به ابوسعد زاهد، ابوسعد واعظ، زاهد، محدّث،‌ حافظ و مفسّر بود. در اصطلاح محدثان حافظ به کسی گفته می­ شود که متن ۱۰۰هزار حدیث را از حفظ داشته باشد. حاکم نیشابوری او را با عنوان الزاهد، عبدالغافر بن اسماعیل واعظ و استاد کامل، اسنوی استاد کامل، زاهد بن زاهد، واعظ و حسین بیهقی و ابن جوزی او را واعظ نامیده­اند.^[۸]
تاریخ تولد ابوسعد برای ما مشخّص نیست ولی می‌دانیم که چند سال از حاکم نیشابوری(متولد۳۲۱ق) کوچک‌تر بوده است. هم­چنین حاکم نیشابوری از حسن بن محمّد الجلال ‌بیهقی و دیگران بزرگ­تر بوده است.^[۹] سال وفات ایشان ۴۰۶یا ۴۰۷ق ذکرشده که در ادامه بررسی خواهد شد.
او از عالمان صوفی نامی سده­ی چهارم قمری است که به ارشاد مریدان و تدریس و تألیف همت گماشته بود.
محدّث نامدار حاکم نیشابوری درباره او گفته است: «لم أر أجمع منه علماً و زهداً و تواضعاً و ارشاداً اِلی الله و الی الزهد زاده الله توفیقاً و اَسعدنا بأیامه و قد سارت مصنفاته» و خطیب گوید: «کان ثقه ورعاصالحاً».^[۱۰]
کنیه‌اش بنا بر منابع اولیه و نیز بیشتر نسخه­های خطی آثار وی «ابوسعد» است نه «ابوسعید». برخی او را به محله­ی «خرگوش»نسبت داده­اند که محله­ای بزرگ در نیشابور بود و خانه و خانقاه ابوسعد در آن­جا قرار داشت.
از دیگر عالمانی که به خرگوش نسبت داده شده­است، ابوالفتوح عبدالله بن علی خرگوشی(۴۶۶_۵۴۴ق) و عثمان خرگوشی(م۴۱۶ق) و از معاصران ابوسعد بوده و کتابی را تألیف نمود که این کتاب را «ابرد الاشیاء» نامیده است.^[۱۱]
از آن­جا که ابوسعد به فقیهی شافعی شهرت داشت قیس آل قیس از او در کتاب الایرانیون و الادب العربی، رجال فقه الشافعیه یاد کرده است.^[۱۲]
عنوان «زاهد» که به ابوسعد داده شده به برخی پارسایان که شماری از آن­ها از صوفیان و عارفان بوده‌اند، به ویژه در سده سوم وچهارم قمری، نیزاطلاق می‌شد.
افراد دیگری که عنوان «زاهد» داشته اند و معاصر ابوسعد بودند عبارتند از: ابوعبدالله بن دینار زاهد نیشابوری(م۳۳۸ق)، ابن داود زاهد نیشابوری(م۳۴۲ق)، ابوعمر زاهد محمّد بن عبدالله(م۳۴۵ق)، ابونصر ترمذی زاهد(م۳۴۶ق)، ابوبکر زاهد روشنایی احمد بن موسی(م۴۰۱ق)، ابن البغدادی زاهد حسین بن احمد(م۴۰۴ق).
البته یکی دو نفر از هم کنیگان معاصر ابوسعد خرگوشی نیز لقب وعنوان «زاهد»داشته اند: یکی ابوسعد احمد بن محمّد مالینی(م۴۱۲ق) است که از عالمان و عارفان هرات است که از او به ابوسعد یا بوسعد زاهد یاد شده^[۱۳]و دیگر ابوسعد زاهد بن احمد نیشابوری است که جّد مادری شیخ الاسلام ابوعثمان صابونی(۳۷۳-۴۴۹ق) و از نبیرگان ابوسعد یحیی بن منصور بن حَسنویه سلمی معروف به «ابوسعد الزّاهد الاکبر» است.^[۱۴]
پدرش ابوعثمان محمّد نیز از زاهدان و عالمان و مشایخ نیشابور بوده که ابوسعد از او روایت حدیث می­کرده است. حاکم نیشابوری از ابوسعد با عبارت «الزاّهد بن الزّاهد» یاد می‌کند. گویا وی همان «محمّد بن ابراهیم ابوعثمان» مذکور در تاریخ نیشابور است که از مشایخ بوده و حاکم درباره او می‌نویسد: «وکان من الصوفیه العبّاد».^[۱۵]
۲-۶ استادان ابوسعد
ابوسعد از آغاز جوانی در نیشابور آن زمان که «دار السنه و العوالی» بود و مکان جمع شدن فقیهان و محدّثان و صوفیان بود، علم آموخت و حدیث شنید که در میان ایشان پدرش و دیگر اساتید فقه و حدیث و تصوف دیده می شود.^[۱۶] از جمله استادان او:
۱- ابوالعباس محمّد بن یعقوب اصَمّ(۲۴۷ـ۳۴۶ق) «محدّث المشرق» که از طالبان حدیث بود و مدت ۷۶ سال حدیث می‌گفت.^[۱۷]
۲- ابومحمّد یحیی بن منصور بن عبدالملک(م۳۵۱ق) قاضی نیشابور.^[۱۸]
۳- ابوعلی حامد بن محمّد بن عبدالله رفّاء هروی(م۳۵۶ق)از محدّثان و واعظان هرات.^[۱۹]
۴- ابوعمرو اسماعیل بن نُجَید بن احمد سُلَمی نیشابوری(م ربیع الاول ۳۶۶ق) شیخ صوفیه خراسان که جّد مادر یا ابوعبدالرحمان سلمی صاحب طبقات الصوفیه است که از جنید و ابوعثمان حیری بهره برده است.^[۲۰]
۵- ابوسهل محمّد بن سلیمان صُعلوکی نیشابوری(۲۹۰-۳۶۹ق) از فقهای معروف شافعیه خراسان که در لغت و نحو و کلام و تفسیر تخصّص داشته است.^[۲۱]
۶- ابوسهل بشربن احمد بن بشر بن محمود بن أشرس اسفراینی تمیمی دهقان(م شوال۳۷۰ق)از محدّثان، ‌که در نیشابور مجلس املا داشته است.^[۲۲]
۷- ابوالحسن علی بن بندار بن حسین صوفی صَیرفی نیشابوری از صوفیّان و محدّثان نیشابور که از مشایخ سرزمین­های مختلف بهره­ برده است.^[۲۳]
۸- ابواسحاق ابراهیم بن محمّد بن یحیی بن سختویه مُزکّی نیشابوری(م۳۶۲ق) از عالمان و محدّثان بزرگ نیشابور و از شاگردان ابن خزیمه(۲۲۳-۳۱۱ق).^[۲۴]
ابوسعد در فقه شافعی که مذهبش بود، از شاگردان فقیهان نامدارابوالحسن محمّدبن علی بن سهل ماسرجسی نیشابوری(م۶جمادی­الآخر۳۸۶ق) و ابواسحاق مروزی(م۳۴۰ق) بود، که سال­ها در “دارالسّنه” نیشابور مجلس املا داشت.^[۲۵]
پس از چندی ابوسعد به میان عابدان و زاهدان رفت و راه زهد در پیش گرفت. در سال­های دهه۳۷۰ق برای رفتن به حجّ نیشابور را ترک کرد و سال­ها در مکّه سکنی گزید.^[۲۶] یاقوت حموی در معجم البلدان درباره او می­گوید: «او زاهد و واعظ و فقیهی شافعی، که معروف به اعمال خیر و نیکی و زهد در دنیا بوده با عالمان هم­نشین و تصنیفات مفید زیادی در علوم شریعت و دلایل النبوه و سیّرالعبّاد و الزهّاد و… دارد.» او هم­چنین به عراق و شام و فلسطین و مصر سفر کردو در همه جا از محدّثان و عالمان حدیث شنید یا برای اساتید خود احادیثی را بیان ‌کرد.^[۲۷]
در مکّه از افرادی هم­چون ابوعمر محمّد بن سهل البستی، ابواسحاق ابراهیم بن محمّد الدینوری، ابوالفضل جعفر بن الفضل ابن حنزابه(م۳۹۱ق)، ابوجعفر امام و قاضی مکّه، اسحاق بن زروان بن قهزادالفقیه، ابوبکر محمّد بن هارون الاصبهانی، ابوعبدالله الحسین بن محمّد الزاهد، ابن سراقه محمّد بن یحیی(م۴۱۰ق)، ابوالحسن علی بن عمر بن موسی و ابوالحسن علی بن عبدالله بن جهضم احادیثی شنیده و روایت کرده است.^[۲۸]
در مدینه از الشّریف ابومحمّد عبدالله بن یحیی بن طاهر الحسینی، ‌ابوذر عمّار بن محمّد البغدادی، ابوالحسین یحیی بن الحسین المطلبی و در مجلس املا محدّث نامی ابوالحسن علی بن عمر الدّار قطنی (۳۰۶-۳۸۵ق) شرکت کرده است. در بغداد نیز هنگام بازگشت از حجّ، ابوالقاسم التنّوخی^[۲۹](۳۵۵-۴۴۷ق) از جمله کسانی است که از او حدیث شنیده است. در شام ابوالحسین محمّد بن احمد بن جمیع الغسّانی، در فلسطین از ابومحمّد بن بکربن محمّد العابد الطبرانی و ابوالفتح محمّد بن ابراهیم بن محمّد یزید الطّرسوسی و در مصر از ابومحمّد عبدالله بن عبدالرحمان الازدی، ‌ابوسعد علی بن الحسن بن عمر الغافقی الاسکندرانی، ابوالحسن علی بن محمّد بن اسحاق الحلبی القاضی، ابوالقاسم عمر بن ابراهیم بن یحیی البصری، ابوالحسن محمّد بن احمد بن عباس الاخمیمی، ابوطلحه المالکی، ابوالقاسم الفارسی الحافظ و ابوالوفاء تمام بن عبدالله الصقّلی احادیثی شنیده و روایت کرده است.^[۳۰]
این سفر ابوسعد چنان­که سمعانی گفته، باید در دهه۳۷۰ق رخ داده باشد. مؤیّد این مطلب آن است که ابوسعد در سال۳۷۶ق در مکّه از ابوعمر بستی حدیث شنیده است. در تهذیب الاسرار(ق ۴۷آ) حدیثی نقل کرده که آن را در بغداد در مجلس املا ابوالحسن علی بن الدّار قطنی شنیده بوده ­است. چون وفات الدّار قطنی درپنج­شنبه هفتم ذی القعده ۳۸۵ق رخ داده، اقامت ابوسعد در بغداد باید در سال­های پیش از۳۸۵ق بوده باشد نه پس از آن.^[۳۱]
در تعارض با گفته­ی سمعانی دو، سه روایت دیگر وجود دارد که نشان می­دهد سفر ابوسعد در دهه ۹۰ بوده است. به گفته­ی ابوالقاسم علی بن المحسّن التنوخی(۳۵۵-۴۴۷ق) «ابوسعد در سال۳۹۳ق به قصد حجّ به بغداد آمد و در سال۳۹۶ق وقتی به نیشابور باز می­گشت از او حدیث شنیده­ایم.»^[۳۲] و دیگر اجازه­ی روایت کردن شرف النّبی است که ابوسعد به دو عالم اندلسی در مکّه داده، یکی به ابومحمّد عبدالله بن سعید شتنجالی(م۴۳۶ق) که از۳۹۱ق تا ۴۳۰ق مجاور در مکّه بوده و دیگر به ابوعمرو احمد بن محمّد بن هشام القرطبی(م۴۳۰ق) که در سال۳۹۵ق به مکّه رفته و چند سال آن­جا زندگی کرده‌ است.^[۳۳]
در مورد گفته­ی تنوخی ممکن است بتوان احتمال داد که کلمه«تسعین» مصحّف«سبعین» است و سال۳۷۶ق بوده که تنوخی از ابوسعد حدیث شنیده­است نه۳۹۶ق. ولی درباره‌ی شتنجالی، که حتماً در۳۹۱ق از اندلس به سوی مشرق رفته و در مکّه زندگی کرده­است و در۴۳۰ق به اندلس و درروز جمعه ۱۸ محرم ۴۳۳ق به قرطبه بازگشته است. اما چنین احتمالی شدنی نیست هم­چنان که در مورد ابوعمر و قرطبی این گونه است.^[۳۴]
در هیچ منبعی اشاره به مدت اقامت ابوسعد در مکّه نشده، ولی می‌توان گمان برد که ابوسعد سه دهه اخیر سده چهارم را در مکّه گذرانیده باشد. به این صورت تعارضی بین روایت­های مختلف مربوط به تاریخ سفر پدید نمی‌آید. ولی این فرض هر چند با روایت کردن شَتنجالی و ابوعمرو قرطبی از ابوسعد در مکّه در سال­های ۹۰ ناسازگار نیست، با قول تنوخی که می­گوید: ابوسعد در سال ۳۹۳ق در راه حجّ وارد بغداد شد(قدم علینا حاجّاً) تعارض دارد. فرض دیگر آن است که ابوسعد جز آن سفر اول که در دهه۳۷۰ق داشته، سفری دیگر نیز در دهه ۳۹۰ق به حجّ داشته و در این سفر اخیر درسال۳۹۳ق به بغداد وارد شده است و در مکّه کسانی چون ابومحمّد شتنجانی و ابوعمرو قرطبی اجازه روایت کتاب شرف النّبی را از او گرفته‌اند و پس از مدتی مجاورت بیت الله در سال۳۹۶ق در راه بازگشت به خراسان در بغداد تنوخی از او حدیث شنیده­است. این فرض، که در واقع بین گفته­های مختلف است، پذیرفتنی­تر است. هر چند در آثار ابوسعد و منابع ترجمه‌ شده­اش اشاره‌ای به دو بار سفر او به مکّه نیست.^[۳۵]اما در منبعی دیگر، این گونه آمده که خرگوشی پس از مدتی به جمع زاهدان و صوفیان وارد شد و گویا در۳۷۰ق نیشابور را برای رفتن به حجّ ترک کرد و سال­ها در مکّه بود. البته خطیب بغدادی از قول تنوخی گفته که او در۳۹۳ق در راه حجّ به بغداد رفت. ابن عساکر نیز نوشته که وی در۳۹۰ق در عراق بوده و در همین سال به حجّ رفته است. شاید وی به جز نخستین سفر حجّ در دهه­ ۷۰، در دهه­ ۹۰ نیز سفری به قصد حجّ داشته و آن­گاه سال­های پایانی سده چهارم را در مکّه گذارنده است.^[۳۶]
هنگامی که ابوسعد به نیشابور بازگشت به ارشاد و تدریس و تألیف پرداخت. مجلس او سال­ها برقرار بود و افزون بر این به مردم خدمت می­کرد و بناهای خیریه‌ای مثل خانقاه و بیمارستان و مدرسه ساخت. در بیمارستان شماری از یارانش به پرستاری بیماران مشغول بودند. همان­طور که در آغاز نوشتار درباره اوضاع اقتصادی و اجتماعی دوره­ غزنویان توضیح داده شد، ایشان و شاگردانش نقش فعّالی در کمک رسانی به مردم در قحطی سال۴۰۱ق داشته اند. ابوسعد به گفته‌ی ابونصر عتبی، کارهای بسیاری انجام داد از جمله مراقبت از بیماران و بردن آن­ها به بیمارستان و خاکسپاری مردگان.^[۳۷]

طرح (۲-١۵)
در سال ۲٠٠٨ از Fe(NO₃)₃.9H₂O/Fe(HSO4)₃ برای اکسایش تیول ها به دی سولفیدها در شرایط بدون حلال استفاده شده است (طرح ۲-١۶)، [۴۲].

طرح (۲-١۶)
در سال ۲٠٠۸ سنتز کارآمد دی سولفیدها با بهره گرفتن از اکسایش گروه های تیول تحت امواج فراصوت و اکسیژن هوا انجام شده است (طرح ۲-١۷)، [۹۰].

طرح (۲-١۷)
در سال ۲۰۱۳ اکسایش ١-متیل-۱H-ایمیدازول-۲-تیول با دی اکسید کلرید انجام شده است (طرح ۲-١۸)، [۹۱].

طرح (۲-١۸)
در سال ۲۰۱۴ اکسایش تیول به دی سولفید با بهره گرفتن از Cu(NO₃)₂.3H₂O در حلال آب و اتیل استات با نسبت (۲:۱) انجام شده است (طرح ۲-١۹)، [۹۲].

طرح (۲-١۹)
حسین زاده و همکاران، در یک روش ساده و ویژه تبدیل تیول به دی سولفید را توسط اکسید کننده مایع یونی انجام داده اند (طرح ۲-۲۰)، [۹۳].

طرح (۲-۲۰)
۲-٣- واکنش های سنتز ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها
سنتز مشتقات ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها از نظر دارویی و بیولوژیکی برای شیمیدانان آلی بسیار با ارزش است. روش های متفاوتی برای سنتز مشتقات ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها گزارش شده است. با توجه به اهمیت و کاربرد متنوع تحقیقاتی و صنعتی این ترکیبات، شیمیدانان همواره به دنبال یافتن روش های جدید برای تولید این ترکیبات می باشند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره شده است.
در سال ۲۰۰۵ دبیری و همکاران، ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها را با بهره گرفتن از KAl(SO₄)₂.12H₂O به عنوان یک کاتالیزگر قابل بازیافت در آب و اتانول سنتز کرده اند (طرح ۲-۲۱)، [۹۴].

طرح (۲-۲۲)
در سال ۲٠١١ سوبا ردی^۱ و همکاران، از تراکم ۲-آمینو بنزآمید با آلدهیدها یا کتون ها، به ارائه ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها با بازده خوب و گزینش پذیری بالا پرداخته اند (طرح ۲-۲۳)، [۹۵].

طرح (۲-۲۳)
۲و۳-دی هیدرو کینازولین-۴(H1)-اُنها با عملکرد بالا، از طریق تراکم ۲-آمینو بنزآمید با آلدهیدها در حضور مقادیری از کاتالیزگر ZrCl₄ در دمای اتاق و مجاورت حلال اتانول توسط عبداللهی و همکاران، سنتز شده اند (طرح ۲-۲۴)، [۹۶].
^۱Subba Reddy

طرح (۲-۲۴)
سنتز ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها در سال ۲۰۱۱ به صورت تک ظرفی در حضور کاتالیزگر استرانسیم کلرید انجام شده است (طرح ۲-۲۵)، [۹۷].
طرح (۲-۲۵)
در سال ۲۰۱۲ سنتز ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها با بهره گرفتن از آمبرلیست-۱۵ و پرکلریک اسید به عنوان یک کاتالیزگر اسید جامد ناهمگن صورت پذیرفته است (طرح ۲-۲۶)، [۹۸].

طرح (۲-۲۶)
در سال ۲۰۱۲ از تراکم مستقیم آنترانیل آمید و آلدهیدها یا واکنش تک ظرفی شامل تراکم حلقوی بین سه جزء انیدرید، استات آمونیوم (یا آمین) و آلدهیدها تحت شرایط بدون حلال ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها سنتز شده اند (طرح ۲-۲۷)، [۹۹].

طرح (۲-۲۷)
در سال ۲٠١٣ امین رستمی و همکاران، یک روش کارآمد و مفید برای سنتز ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها مطرح کرده اند. این واکنش شامل تراکم مستقیم آنترانیل آمید با آلدهیدها و کتون ها توسط N-پروپیل سولفامیک اسید تثبیت شده روی نانو ذرات مغناطیسی Fe₃O₄ با عملکرد عالی در دمای ۷٠ درجه سانتیگراد و در حلال آب بوده است (طرح ۲-۲۸)، [۱۳].

طرح (۲-۲۸)
رامبابو^۱ و همکاران، از آمبرلیست-۱۵ به عنوان یک کاتالیزگر سبز و قابل بازیابی در سنتز و شناسایی حلقه ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها تحت تابش امواج فراصوت در دمای اتاق استفاده کرده اند (طرح ۲-۲۹)، [۱۰۰].
^۱Rambabu

طرح (۲-۲۹)
در سال ۲۰۱۳ با بهره گرفتن از ۲-مورفولینواتان سولفونیک اسید به عنوان یک کاتالیزگر آلی جدید مشتقات ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها سنتز شده اند (طرح ۲-۳۰)، [١۰۱].

طرح (۲-۳۰)
با بهره گرفتن از یک روش طبیعی ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها در سال ۲۰۱۳ سنتز شده اند (طرح ۲-۳۱)، [۱۰۲].

طرح (۲-۳۱)
در سال ۲۰۱۴ ونگ^۱ و همکاران، با بهره گرفتن از یک کاتالیزگر مایع یونی به عنوان یک کاتالیزگر ناهمگن واکنش بین آنترانیل آمید با آلدهیدها را تحت اشعه مافوق صوت انجام داده اند و ترکیبات ۲و۳-دی هیدروکینازولین-۴(H1)-اُنها را سنتز کرده اند (طرح ۲-۳۲)، [١۰۳].
^۱Wang