در پاسخ به ورزش و فعالیت بدنی، گونه‌های واکنش پذیر اکسیژن تولید می‌شوند که می‌تواند منجر به آسیب اکسایشی شده پاسخ‌های التهابی را تحریک کرده و به عضلات اسکلتی آسیب واردکنند(۶۳). تولید رادیکال‌های آزاد حین ورزش موجب تغییر نفوذپذیری غشای سلول‌های عضلانی می‌شود (۴۹). در دو دهۀ گذشته شواهد بسیاری نشان دادهاند که ورزشهای غیر معمول و شدید موجب بهمخوردن تعادل میان تولید رادیکالهایآزاد و سیستمهای ضداکسایشی بدن میشود. فعالیت بخصوص فعالیتهای استقامتی نظیر دو، دوچرخه‌سواری و… میزان تخریب و پیری درمیتوکندریها ممکن است میزان سالهای زندگی فرد را تعیین کنند. ممکن است موجب افزایش تولید رادیکالهای آزاد شوند. سه راه اصلی افزایش تولید رادیکال‌های آزاد بهوسیلۀ فعالیت وجود دارد که عبارتانداز: فعالیتهای استقامتی میتوانند مصرف اکسیژن را ۱۰ تا ۲۰ برابر حالت استراحت افزایش دهند .حدود دو درصد ازاکسیژن تنفسی در بدن تبدیل به سوپراکسید رادیکال( یکی از رادیکالهای آزاد) می‌شود. بنابراین افزایش نیاز به انرژی و در نتیجه اکسیداسیون بیشتر مواد غذایی در خلال ورزش موجب بیشتر شدن جریان اکسیژن به درون میتوکندریها میشود. افزایش مصرف اکسیژن بوسیلۀ میتوکندریها به معنای انتقال هیدروژن بیشتر به زنجیرۀ انتقال الکترون و بنابراین احتمال نشت ^[۱۱] بیشتر رادیکالهای آزاد نظیر ریشۀ سوپراکسید از این زنجیره به بیرون شود .البته در خلال فعالیت سیستم ضداکسایشی بدن، بخصوص سیستم آنزیمی نظیر آنزیمهای سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز نقش مهمی‌در مهار این رادیکالها دارند. راه دوم تولید رادیکالهای آزاد در حین فعالیت از طریق اندامهای مانند کبد، کلیه ها و روده می‌باشد که با توزیع بیشتر خون به عضلات جهت کار عضلانی بیشتر در ورزش، یک محیط هیپوکسی را تجربه میکنند. کم‌‌خونی نسبی در نواحی احشایی ممکن است باعث رها شدن و فعالشدن سیستم آنزیمی “اگزانتین اکسیداز “ ^[۱۲] که یک آنزیم محدود شده در غشاء است و نیز فعالسازی سیستم NADPH ” اکسیداز”^[۱۳] بشود و فعالیت این سیستمها نهایتاَ از طریق تولید رادیکال‌های آزاد بیشتر منجر به تخریب اکسایشی اجزاء سلولی میشود؛ برای مثال فعالیت اگزانتین اکسیداز، رادیکالهای سوپراکسیداز و هیدروژن پراکسیداز را تولید میکند. بالاخره راه سوم تولید این مواد نوتروفیلها و ماکروفاژها هستند که در واکنشهای التهابی و ترمیمی بدن جهت ترمیم بافتهای آسیب دیده در خلال ورزش، دخالت دارند. این مواد نیز منبع بالقوه‌ای برای تولید رادیکالهایآزاد هستند علاوه بر فعالیتهای استقامتی، تمرینات مقاومتی نیز ممکن است تولید رادیکالهای آزاد را افزایش دهد، اگر چه شواهد در این مورد کمتر قانع‌کننده است اما اینکه آیا افزایش تولید رادیکال‌های آزاد یک پیامد ناخواسته در ورزش است که باعث پیشرفت در التهاب و تخریب بافتی میشود و یا اینکه تولید این مواد برای کنترل حساسیت و ترمیم بافتی در بدن صورت می‌گیرد، هنوز ناشناخته مانده است. گروهی از محققان معتقدند گاهی اوقات سیستم ایمنی بدن با هدف خنثی کردن ویروسها و باکتریها رادیکالهای آزاد را به وجود می‌آورند. همچنین عقیده بر آن است که سطح مشخصی از رادیکالهای آزاد بعنوان عاملی که باعث مبارزه با عفونتها و نیز باعث انقباض عضلات صاف عروق خونی می‌شود، برای سلامتی شخص ضروری است (۶).

بطور طبیعی تعادل ظریفی میان تولید رادیکال‌های آزاد و مواد ضداکسایشی در سیستم بیولوژیکی بدن وجود دارد، زیرا هر دوی این مواد برای تبدیل غذا به انرژی ضروری هستند؛ اما ورزش همانند برخی از بیماری‌ها می‌تواند این تعادل را در جهت تولید رادیکالهای آزاد بیشتر متمایل کند. از آنجایی که اندازه گیری رادیکال-های آزاد در بدن بطور مستقیم غیر ممکن است، محققان آن را بطور غیرمستقیم ازطریق اندازه گیری تولیدات همراه ناشی از رادیکالهای آزاد نظیر میزان پراکسیداسیون لیپید خون (پراکسیداسیون لیپید ترکیبی است که از اکسیداسیون محتوای چربیهای خون حاصل میشود و در بیماری سختی عروق یا آتروسکلروز دخالت دارد) اندازه گیری میکنند(۶).
تمرینات منظم بدنی توانایی سیستمهای ضداکسایشی بدن را افزایش داده و و بدن را در مقابل خاصیت تخریب کنندگی رادیکالهای آزاد که در اثر ورزش افزایش مییابند، محافظت می‌کند. این یافته موضوع مهمی است، زیرا نشان میدهد که چگونه بدن خود را با نیازهای ورزش سازگار میکند. این تغییرات بطور آهسته و بطور آهسته و به مرور زمان و بصورت موازی با دیگر سازگاریهای ورزش رخ میدهد (۶).
نتایج تحقیقی که کالج امریکایی طب ورزش^[۱۴] (ACSM)واقع در ایندیاناپلیس بر روی سه گروه از آزمودنی‌هایی که دربرنامۀ ورزشی خود : الف- از تمرینات مقاومتی استفاده نکرده بودند، ب- از تمرینات مقاومتی با شدت کم استفاده کرده بودند (استفاده از وزنه‌های سبک) و ج - از تمرینات مقاومتی با شدت زیاد استفاده کرده بودند، نشان داد که گروه الف افزایش ۱۳ درصدی اثر تخریبی رادیکالهای آزاد را پس از دورۀ تمرینی تجربه کردند. این درحالی بود که گروه ب ۲درصد کاهش و گروه ج ۲ درصد افزایش را در اثر تخریبی رادیکالهای آزاد نشان دادند. از نظر فیزیولوژیکی، مقدار ۲ درصد افزایش نمی‌تواند واقعاَ معنیدار باشد(۶).
این کالج نتیجهگیری کرده است که وزنهبرداری و استفاده از تمرینات مقاومتی بخصوص از نوع سبک آن می‌تواند از اثر تخریبکنندگی رادیکال‌های آزاد بکاهد. آنها همچنین دریافتند که مردان و زنان سالم بین ۶۰ تا۸۵ سال که تمرینات با شدتکم یا زیاد با وزنه را برای سه جلسه در هفته انجام میدهند، در مقایسه با گروهی که از این تمرینات استفاده نمیکنند، در برابر اثر تخریبی رادیکالهای آزاد آسیب کمتری میبینند. از سوی دیگر فعالیتهای شدید و ناگهانی در افراد تمرین نکرده سیستم دفاعی بدن را در برابر اثر تخریبی رادیکالهای آزاد در هم میشکند. بنابراین افرادی که اغلب بیتحرک هستند، اما در پایان هفته خود را درگیر مسابقات بسیار شدید ورزشی میکنند ممکن است نسبت به افرادی که در شرایط مناسب بدنی قرار دارند، در مقابل رادیکالهای آزاد آسیب بیشتری ببیند(۶).
محققان تصور میکنند که رادیکالهای آزاد ممکن است در تخریب عضلانی همراه با فعالیتهای برونگرای عضلانی، نقش داشته باشند. همچنین ممکن است ارتباطی میان فعالیت رادیکالهای آزاد و کوفتگی تاخیری وجود داشته باشد. اما ^[۱۵](DOMS) عضلانی از آنجایی که نتایج در این باره متناقض است، نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد. چنین باید گفت عوامل بسیاری وجود دارند که ممکن است تعیین کنند آیا ورزش موجب افزایش اثر تخریبی رادیکالهای آزاد میشود یا خیر. مهمترین این عوامل شدت مطلق فعالیت است)۶).
از دیگر عوامل تعیین کنندۀ درجۀ فشاراکسایشی)اثر تخریبی رادیکالهای آزاد) درجۀ آمادگی ورزشکار، خستگی فردی که تمرین ورزشی را اجراء میکند و در نهایت رژیم غذایی ورزشکار است.
تولید رادیکال آزاد به هنگام فعالیت تحت تاثیر عواملی است که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• • مدت و شدت فعالیت.

• • نوع انقباض مانند انقباضات برونگرا و تکرار آن.

• • نیازمندیهای گوناگون انرژی.

• • میزان اکسیژن مصرفی.

• • بارهای مکانیکی وارد شده بر بافت های نرم درگیر در ورزشهای مختلف.

• • نوع عضلات بکارگرفتهشده درحین فعالیت از جمله درگیری عضلات بزرگ در ورزش‌های نامنظم (۵۱).

۲-۱-۱۰ اهداف و مکانیسم اثر تخریبی رادیکالهای آزاد
بیشترین اثر تخریبی رادیکالهای آزاد متوجه غشاء سلولی و غشاء ارگانلهای داخل سلولی نظیر غشاء میتوکندری‌هاست. غشاءهای بیولوژیکی از محتوای فسفولیپید به همراه نسبت بالایی از اسیدهای چرب غیر اشباع برخوردارند و از این رو به فشار اکسایشی اثر تخریبی رادیکالهای آزاد بسیار حساسند و بهشدت به واکنشهای زنجیره‌ای کمک می‌کنند. برای مثال اسید لینولئیک یک اسید چرب غیر اشباع موجود در غشاء سلول را در نظر بگیرید؛ اکسیداسیون آن با جدا شدن یک اتم هیدروژن از گروه متیلین ناپایدار بر روی کربن شمارۀ ۱۱ آغاز می‌شود .رادیکال آزاد شکل گرفته از این طریق با اکسیژن یک ریشۀ پراکسیل را تشکیل می‌دهد . این ماده بوسیلۀ واکنش با ملکول دیگری از اسید لینولئیک، یک هیدروژن پراکسید که یک رادیکال آزاد دیگر است، تشکیل می‌دهد. در این نوع از واکنشهای زنجیره‌ای یک رادیکال آزاد می‌تواند باعث به وجود آمدن ملکولهای هیدروپراکسیل زیادی شود و به این ترتیب غشاء سلول را دچار آسیبهای جدی کند. از دیگر اجزاء سلولی که رادیکالهای آزاد باعث تخریب در آنها و DNA می‌شوند، می‌توان به تخریب موجود در DNA سلول بویژه RNAمیتوکندری، آنزیمهای پروتئینی فعال و غیرفعال در سلول، پروتئینهای ساختاری و لیزوزومها اشاره کرد. در اثر تشکیل رادیکال‌های آزاد گروهی از پروتئین‌ها و چربی‌ها تجزیه می‌شوند، در اثر این تجزیه گروه‌های کربونیل تشکیل می‌شوند، تشکیل این گروه‌ها به عنوان یک نشانه مهم از تاثیر فشار بر سلول و بافت عضلانی باشد (۸۴).
۲-۱-۱۱ توان بی‌هوازی
توان بی‌هوازی بازتابی از توانایی تولید انرژی آدنوزین تری فسفات و فسفو کراتین است. آدنوزین تری‌فسفات در سلول عضلانی تولید و ذخیره می‌شود. سپس این سلول‌ها از طریق رها شدن انرژی از این مولکول کار عضلانی انجام می‌دهند، با کاهش دخایر ATP و با شکسته شدن مولکول فسفو کراتین انرژی مولکول ATP مجدداً بازسازی می‌شود(۳۰).
۲-۱-۱۱-۱ توان بی‌هوازی اوج
توان بی‌هوازی را از طرق مختلف می توان سنجید، یکی از این روش‌ها آزمون وینگیت است. در آزمون وینگیت توان بی‌هوازی اوج نشانگر تولید بالاترین قدرت مکانیکی در طول ۳ تا ۵ ثانیه تناوب است(۳۰).
۲-۱-۱۱-۲ ظرفیت بی‌هوازی
ظرفیت بی‌هوازی در آزمون وینگیت نشانگر میزان کار انجام شده در ۳۰ ثانیه رکاب زدن می‌باشد(۳۰).
۲-۱-۱۱-۳ خستگی بی‌هوازی
خستگی بی‌هوازی‌ درصد کاهش در قدرت در مقایسه با قدرت اوج می‌باشد(۳۰).
۲-۱-۱۱-۴ مقاومت
دو نوع دوچرخه کارسنج برای انجام آزمون وینگیت وجود دارد، کارسنج فلیچ و کارسنج مونارک. میزان مقاومت در کارسنج فلیچ برابربا ۰/۰۴۵کیلوگرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن می‌باشد و مقاومت در کارسنج مونارک برابر با ۰/۰۷۵کیلوگرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن است(۳۰).
۲-۳ ادبیات پیشینه
۲-۳-۱ ورزش و پروتئین کربونیل
براساس شواهد موجود در بیش از ۳۰۰ تحقیق اصلی طی ۳۰ سال گذشته واضح است که تمرین با شدت و مدت کافی شکل‌گیری گونه‌های اکسیژن فعال را افزایش می‌دهد و باعث ناهماهنگی بین سطوح اکسایشی و ضداکسایشی میشود که افزایش بیومارکرهای استرس اکسایشی از جمله پروتئین کربونیل را سبب میشود )۵۱).
در یکی از مطالعات اولیه استرس اکسایشی ناشی از تمرین، لوولین ^[۱۶]و همکارانش (۱۹۸۷) افزایش در مالوندیآلدئید و پروتئین کربونیل افراد را بلافاصله بعد از آزمون ورزشی تا سرحد خستگی گزارش دادند، درحالیکه تمرین با ۷۰% vo2max و درصدهای پایینتر هیچ افزایشی را در این مارکرها نشاننداد (۵۹). مدارک اخیر این یافتهها را تایید میکند که شدت فعالیت نقش مهمی‌درافزایش بیومارکرهای استرس اکسایشی بعد از تمرین ایفا میکند (۳۸). در مورد مدت تمرین، فقط یک تحقیق به طور مستقیم استرس اکسایشی (که با پروتئین کربونیل اندازه‌گیری شده) را در پاسخ به مدت متفاوت تمرین (۳۰،۶۰،۱۲۰ دقیقهای) مقایسهکرده است. دراین تحقیق نشان داده شده است که اکسایش پروتئین به دنبال حالت یکنواخت تمرین دوچرخهسواری با بار ثابت افزایش یافت. علاوه بر این، واکنش در مردان و زنان یکسان بوده است (۲۲). دیگر مطالعاتیکه بیومارکرهای استرس اکسایشی را به دنبال مسابقات ماراتن و فراتر از ماراتن اندازهگیریکردند افزایشی را در بیومارکرهای ویژه از قبیل پروتئین کربونیل نشان دادند و این مقدار افزایش در مقایسه با بیومارکرهای بعد از مسابقات ورزشی با مدت زمانکوتاهتر ( ۳۰یا ۶۰ دقیقهای) بالاتر است (۵۱). مقدار اکسایش این مولکولها در –پژوهش‌ها متفاوت است و احتمالا به دلیل فاکتورهایی مانند شدت، مدت، حجم تمرین، برنامه غذایی افراد، دوره زمانی خونگیری، بافت مورد تحقیق (خون، ادرار و ماهیچه) و معیار و مقیاسهای متنوع که در تحقیق به کار رفته است می‌باشد (۵۱). موضوع دیگردر رابطه با استرس اکسایشی ناشی از تمرین که باید درنظرگرفته شود استفاده از مکمل‌های ضد اکسایشی است که منجر به یافته های درهمهی حیوانات و انسانها شد. در واقع سبکهای ورزشی هوازی و بیهوازی بر روی مسیرهای متابولیکی مختلفی برای تولید ATP تکیه دارند و توانایی این را دارا هستند که تغییرات چندگانهای را در سیستم‌های زیستی ایجاد کنند. بهعلاوه استرسهای مکانیکی و متابولیکی که در فعالیتهای هوازی و بیهوازی با شدت، حجم، مدت و نوع انقباضات متفاوت ایجاد می‌شود ممکن است تغییرات و دگرگونیهایی درحالت اکسایشی بهوجودآورد. بنابراین واکنش استرس اکسایشی به این فرمهای مشخص ورزشی احتمالا متغییر است. فقط یک تحقیق، استرس اکسایشی را بعد از این دو فرم فعالیت در طرح متقاطع مورد مقایسه قرارداده است که افزایش یکسان یا بیشتری را در بیومارکرهای استرس اکسایشی بعد از تمرین بیهوازی در مقایسه با تمرین هوازی گزارش دادند (۲۲).
چندین مطالعه سبکهای فعالیت هوازی و بیهوازی را درانسانها (۴۷،۶۰) و یا حیوانات (۱۴) مقایسه کردند و تغییرات یکسانی در پروتئین کربونیل در انسانها گزارش داده است و افزایش بیشتری را در حیوانات بعد از تمرین بیهوازی گزارش دادند. این مطالعات اشاره دارند که تمرین بیهوازی می‌تواند منجر به استرس اکسایشی شود که تا حدی با تمرین هوازی برابر است (۱۴،۴۷،۶۰).
یک جنبه نهاییکه باید مورد توجه قرار گیرد تولید گونه‌های اکسیژن فعال است. زمانی که فعالیتها در هوای آزاد صورت می‌گیرد شکل‌گیری آنها به دلیل در معرض قرار گرفتن آلاینده‌های ویژه هوا، ممکن است تشدید شود از اینرو استرس اکسایشی ناشی از تمرین به عنوان تهویه افزایش یافته، آلایندههای بیشتری را در مجرای تنفسی حمل میکند (۱۴).
۲-۳-۲ فعالیت بی‌هوازی و پروتئین کربونیل
مانند تمرینات هوازی، اجرای تمرینات بیهوازی (مقاومتی، دو سرعت، پرش) که برای انجام کار عضله به اکسیژن نیاز ندارند، با چندین فایده برای سلامتی در ارتباط است که شامل تاثیرات مطلوب بر روی قدرت و استقامت عضله، ساخت و ترکیب بدن، عملکرد قلبی- عروقی، متابولیسم و سلامت روحی می‌باشد (۷۰). به هرحال همانند اجرای تمرینات هوازی، تمرین بیهوازی نیز باعث افزایش استرس اکسایشی می‌شود، افزایش استرس اکسایشی خود دلیلی بر تشکیل شدن پروتئین کربونیل می‌باشد (۲۶). برخلاف مطالعات در زمینه تمرینات هوازی که بیش از ۲۵۰ مقاله چاپ شده است مطالعات در مورد استرس اکسایشی ناشی شده از تمرینات بیهوازی بسیار اندک است (۵۱).
۲-۳-۳ فعالیت هوازی و پروتئین کربونیل
در اثر فعالیتهای هوازی حجم قلب و خون افزایش مییابد و تراکم مویرگی زیاد میشود، تعداد و دانسیته میتوکندری افزایش مییابد و تعداد آنزیمهای اکسایشی زیاد میگردد. این عوامل سبب بهینه شدن مصرف اکسیژن میشود، فرد کمتر دچار محدودیت اکسیژن میگردد و یک فعالیت مشخص را با مصرف اکسیژن کمتری انجام میدهد، در این شرایط احتمالا تولید سوپراکسید کاهش مییابد. سازگاری دیگر ناشی از تمرینات هوازی تقویت دفاع ضد اکسایشی است(۲).
تقویت دفاع ضد اکسایشی باعث خنثی شدن بیشتر رادیکالهای آزاد میگردد، با توجه به این سازگاریها این انتظار میرود که استرس اکسایشی پس از تمرینات هوازی کاهش یابد. برخی از دانشمندان هم مانند یاجی^[۱۷] (۱۹۹۲) و میازاکی^[۱۸] و همکارانش (۱۲۰۰) این مسئله را ثابثکردند (۶۲،۹۳). البته برخی از تحقیقات هم عدم تغییراسترس اکسایشی راپس از تمرینات هوازی نشان دادهاند، چنانکه رال^[۱۹] و همکارانش (۲۰۰۰) مایر^[۲۰]و همکارانش (۲۰۰۰) و موریتا و لیف و همکارانش (۱۹۹۹) عدم تغییر استرس اکسایشی را بعد از تمرینات هوازی مشاهدهکردند (۱،۲).
در تحقیقاتی که پس از یک دوره تمرین استقامتی، یک جلسه تمرین وامانده ساز را اجرا کردند. یافتهها نشان داد که با تمرینات استقامتی، پراکسیداسیون لیپید در کبد و پلاسما و عضلات اسکلتی کاهش مییابد و اکسیداسیون پروتئین در بدن رخ نمیدهد اما بعد از فعالیت تا حد واماندگی پراکسیداسیون لیپید درکبد و اریتروسیتها افزایش یافت در حالیکه کمتر از گروه تمرین نکرده بود اما در قلب موش‌ها تغییری نکرد. اکسیداسیون پروتئین معمولاً در تمرینات بیهوازی در مقایسه با تمرینات هوازی افزایش بیشتری مییابد. تحقیقات نشان می‌دهد که یک جلسه فعالیت بدنی شدید، فعالیت مشتقات کربونیل را درعضله اسکلتی و کبد و قلب موش افزایش میدهد و ورزش بیهوازی و کوتاه مدت، میزان اسیدلاکتیک خون موش تا ۷ برابر افزایش داده و اکسیداسیون پروتیئنها را در ریه موش افزایش میدهد در حالی که گزارش دادند با ورزش منظم و هوازی اکسیداسیون پروتیئنها در عضله قلب و مغز کاهش یافته و در عضله اسکلتی تغییر معنیداری نداشتهاست. ورزش منظم، سرعت نوسازی پروتئین را افزایش میدهد و مانع از انباشت زیاد پروتئینهای تغییر یافته میشود(۳).
در تحقیقی تاثیر ورزش مستمر را درمردان ورزشکار و غیر ورزشکار بررسیکردند نتایج نشانداد که میزان کربونیل پلاسما در ورزشکاران کمتر از گروه غیر ورزشکار بود که نشان‌دهنده آسیبپذیری بیشتر غشاء اریتروسیتهای افراد غیرورزشکار در اثر استرس اکسیداتیو بوده است. اما مطالعات روی ورزشکاران دونده استقامتی با ۶۰ دقیقه دویدن یا پدال زدن تغییری روی کربونیل پلاسما نشان نداد (۳).
مطالعه روی ورزشکاران با تمرین هوازی طولانی مدت، تغییر معنیداری در پروتئین کربونیل زمان استراحت و پس از ورزش واماندهساز نشاننداد. در تحقیقی دیگر فعالیت درماندهساز استقامتی در افراد غیرفعال، پراکسید لیپید را افزایش داد. اما در فعالیتهای سرعتی این افزایش معنیدار نیست. در مطالعهای که تاثیر فعالیت هوازی شدید را بر فشار اکسایشی بررسیکردند، مشخص شد که بعد از فعالیت، پراکسیداسیون لیپید افزایش معنی‌داری دارد )۳).
تمرینات استقامتی متداول و منظم با شدت متوسط باعث افزایش مقاومت بافتها در برابر پراکسیداسیون لیپید میشود و ظرفیت آنتیاکسیدانی آنها را افزایش میدهد. هر چقدر مدت و شدت تمرین استقامتی افزایش یابد، تولید رادیکالهای آزاد افزایش یافته و تارهای عضلانی صدمه بیشتری مییابند (۳).
اکسایش پروتئین بیشتر توسط شکل‌گیری مشتقهای کربونیل نشان داده میشود و ممکن است منجر به از دست دادن عملکرد ساختاری یا کاتالیکی پروتئینها شود (۵۶). در ظاهر، تولید گونه‌های اکسیژن فعال ناشی از تمرین شدید و اکسایش درشت مولکولهای سلولی تا حدی مشکلساز است. از آنجاییکه گونه‌های اکسیژن فعال در پاتولوژی شماری از بیماریها درگیر است به هر حال باید گفته شود که حضورشان به سادگی ممکن است نتیجه بیماری باشد (۲۶).
مشاهدات نشان دادندکه تمرین منظم باعث تعدیل مکانیزمهای دفاع ضد اکسایشی می‌شود و در طی استرس فیزیکی شدید حفاظت بیشتری را فراهم میکند. این حقیقت که اکسایش این درشت مولکولها توسط سازگاری ورزشی کاهش مییابد و از بین نمی‌رود به این موضوع اشاره دارد که این چنین سازگاری و تطبیقی فقط از طریق تمرین ورزشی امکان‌پذیر نیست و حذف اکسایش از نظر فیزیولوژیکی مطلوب نمی‌باشد. به ویژه شواهد و مدارکی برای مطلوب نبودن حذف اکسایشی وجود دارد از آنجایی که گونه‌های اکسیژن فعال در سیستم بیولوژیکی تنوع مکانیزمهای مولکولی را تعدیل می‌بخشد که ممکن است با هدایت سیگنال، ایمنی، پیوند سلول به سلول، تکثیر سلول و التهاب در رابطه باشد. به دلیل این مشاهدات حفظ هموستاز مناسب بین تولید و حذف گونه‌های اکسیژن فعال اهمیت بهسزایی دارد (۲۶).
بیشتر مدارک، فعالیت هوازی را مسئول افزایش استرس اکسایشی میدانند و احتمالا به این دلیل بیشتر محققان منحصرا این فرم فعالیت فیزیکی را بررسی کردهاند. در مقابل، واضح است که فعالیتهای بیهوازی (شدید) نیز می‌تواند منجر به استرس اکسایشی شود. درحالیکه پذیرفتهایم که تولید گونه‌های اکسیژن فعال و تغییر درDNA، لیپید و پروتئینها در پاسخ به فعالیتهای هوازی رخ میدهد که تا درجه زیادی به دلیل اختلال در انتقال الکترون که منجر به افزایش نشت رادیکالهای سوپراکسید میشود به هر حال علاوه بر نشت الکترون، اشاره می‌شود که استرس اکسایشی ناشی از فعالیتهای بی هوازی ممکن است از راه های گوناگون دیگری ایجاد شود. تولید گونه‌های اکسیژن فعال از طریق این راه ها ممکن است تا قسمتی ناشی از انقباضات ماهیچه‌های که معمولا منجر به آسیب ماهیچه میشود باشد. احتمالا تولید گونه‌های اکسیژن فعال در طی و بعد از فعالیتهای بیهوازی از چندین راه ایجاد می‌شود که در کل در نمونه‌های بیولوژیکی آنالیز شده حضور دارند (۲۶).
۲-۳-۴ تمرینات مقاومتی و پروتئین کربونیل
تمرین مقاومتی که شامل تمرینات کانسنتریک (کوتاه شدن) و اسنتریک (کشیده شدن) می‌باشد یکی از معمولترین انواع تمرین بیهوازی است که عمدتا از دمبلها، هالترهای آزاد و….. استفاده میکند. درحالیکه فعالیتهای ماهیچه‌های کانستریک در مقایسه با فعالیتهای اسنتریک نیازمند مصرف انرژی بیشتری هستند(۳۷)، فعالیتهای اسنتریک آسیب ماهیچه‌های بیشتری را بدنبالدارند(۳۷). سا ^[۲۱]و همکاران (۱۹۹۴) اولین افرادی بودند که استرس اکسایشی را در رابطه با انقباضهای ماهیچه‌های اسنتریک و کانسنتریک به طور مجزا مورد مطالعه قراردادند(۷۹). پروتئین کربونیل درماهیچه بلافاصله بعد ازتمرینات کانسنتریک افزایش یافت ولی چنین تغییری بعد از تمرینات اکسنتریک دیده نشد. این یافتهها اشاره دارد که انقباضات کانسنتریک در مقایسه با انقباضات اکسنتریک منجر به افزایش بیشتر اکسایش پروتئین در ماهیچه میشوند. پروتئین کربونیل خون نیز بعد از انقباضات اسنتریک بالا رفت که اوج این افزایش از ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تمرین اتفاق افتاد (۴۰،۵۳).
تعداد اندکی از مطالعات در مورد تمرینات مقاومتی به چاپ رسیده است و بیشتر مطالعات پروکسید لیپید را مورد مطالعه قراردادند. چندین محقق افزایش پروکسید لیپید(۱۸،۱۹،۹۰) را بعد از تمرین شدید مقاومتی و عدم تغییر پروکسید لیپید(۲۵،۲۷) را گزارشکردند. بعضی از تحقیقات به طور مستقیم پاسخ استرس اکسایشی را به دنبال تمرینات اسنتریک در افراد تمرین کرده و تمرین نکرده مورد مطالعه قرار دادند و پروکسید لیپید بیشتری در افراد تمرین نکرده در مقایسه با افراد تمرین دیده بعد از تمرین گزارش دادند (۷۴). این چنین یافتهها ممکن است که با ظرفیت بیشتر سیستم ضداکسایشی در افراد تمرین کرده در ارتباط باشد(۷۴).
تعدادی از محققان اکسایش پروتئین را بدنبال تمرینات مقاومتی کانستریک و اسنتریک در عضله(۶۸) و خون (۲۵،۲۷) اندازهگیریکردند. در تمام این مطالعات پروتئین کربونیل به عنوان بیومارکر استرس اکسایشی استفاده شد. بلومر^[۲۲]وهمکاران (۲۰۰۵) افزایش پروتئینکربونیل را بدنبال تمرینات مقاومتی گزارش کردند که بیشترین افزایش در ۲۴ ساعت بعد از تمرین بود. داده ها نشان میدهد که تولید گونه‌های اکسیژن فعال ممکن است در چند ساعت بعد از تمرین افزایش بیشتری داشته باشد و احتمالا به علت تغییرات در هموستاز کلسیم ایجاد میشود(۲۷). جدا از اکسایش چربی و پروتئین، اکسایش DNA بعد از تمرینات مقاومتی اندازه گیری شد که در این دو تحقیق (۲۵،۲۷) عدم تغییر در اکسایش DNA گزارش شد. این امکان وجود دارد که DNA در برابر استرس اکسایشی در مقایسه با پروتئینها و چربیها بهتر حفظ شود. شاید به این دلیل باشد، زمانیکه DNA اکسید میشود قابلیت بهبود سریع را داراست.
همان‌طورکه قبلا بیان شد و در شکل ۱ نشان داده شد، تولید گونه‌های اکسیژن فعال اغلب در طی ساعات یا روزهای بعد از تمرین شدید اتفاق میافتد که به طور معناداری درجهای از آسیب ماهیچه‌های را ایجاد میکند. در اینجا تولید گونه‌های اکسیژن فعال بیشتر بستگی به ناهماهنگی در هموستاز کلسیم ماهیچه دارد(۵۱).
در دیگر مطالعات سطح مالون دی آلدئید در تمرین مقاومتی با شدت پایین، تغییر معنیداری نکرد و در تمرین مقاومتی با شدت بالا، سطح پراکسیداسیون لیپید، مالوندیآلدئید و پروتئینکربونیل در زنان وزنهبردار افزایش معنیداری داشتهاست و رادیکال آزاد بیشتری تولید میکند. درحالیکه تمرین مقاومتی منظم از ایجاد پراکسیداسیون لیپید در طی یک جلسه تمرین مقاومتی بیشینه جلوگیری میکند(۳).
۲-۳-۵ تمرینات ایزومتریک و پروتئین کربونیل

افراد خلاق از توانایی های ذیل برخوردارند:
۱- نسبت به مسائل حساسیت دارند.
۲- در برقراری ارتباط سیال میان چیزها انعطاف دارند.
۳- به جای کلمات به تصاویر ذهنی می اندیشند.
۴- با تلفیق اطلاعات گوناگون آنها را به نحو مناسبی مورد استفاده قرار می دهند.

توانایی های ذهنی

۴

افراد خلاق نوعا مخاطره پذیرند و دارای شخصیتی مصر، بسیار با انگیزه پذیرای فکرهای نو، قادر به تحمل ابهام تحمل تنهایی، ومستقل اند.

شخصیت

۵

دوران کودکی افراد خلاق معمولا با رخدادهای متنوعی همراه بوده است. نظیر وجود مشقت در زندگی و کم و زیاد شدن امکانات مالی.

دوران کودکی

۶

افراد خلاق بر خلاف افراد گوشه گیر درون گرا نیستند و تمایل به تبادل افکار با همکاران خود دارند.

عادتهای اجتماعی

۷

۲-۲-۱-۵٫ استقلال طلبی
نیاز به استقلال را با عباراتی نظیر (کاری را برای خود انجام دادن ، آزادی عمل داشتن و آقای خود بودن) تعریف کرده اند. در واقع نیاز به استقلال عاملی است سبب می شود تا کارآفرینان به اهداف و رویاهای خود دست یابند. بیشتر کارآفرینان ساعات زیادی را در روز کار می کنند، اما رضایت آنان از آنجا حاصل می شود که با وجود محدودیت های اقتصادی و محیطی، خود تصمیم می گیرند، کارها را به شیوه خود انجام می دهند، طبق برنامه خود عمل می کنند و سودی را که خود ایجاد کرئه اند، برداشت می کنند(احمدپور داریانی و مقیمی،۱۳۸۹). مک کرین و فلانینگان (۱۹۹۶) بیان می کند نیاز به استقلال را می توان بصورت عباراتی نظیر کنترل داشتن به سرنوشت خود، کاری را برای خود انجام دادن تعریف کرده اند.

۲-۳٫ رفتار کارآفرینانه
دراکر(۱۹۸۵) اعتقاد دارد کارآفرینی بیش از آنکه یک ویژگی شخصیتی باشد یک الگوی رفتاری است. این الگوی رفتاری را می توان به افراد آموزش داد تا آن را یاد بگیرند که چگونه بطور کارآفرینانه رفتار کنند. به زعم وی از جمله پیش شرط های رفتار کارآفرینانه گرایش به کارآفرینی بوده و با توجه به مطالعاتی که در زمینه گرایش کارآفرینانه دانشجویان دانشگاهها به عنوان یک منبع بالقوه کارآفرینی انجام شده است. افرادی که ویژگی های کارآفرینانه آنها برانگیخته می شود اقدام به رفتارهای کارآفرینانه از جمله راه اندازی یک کسب و کار ایجاد یک حرفه برای خود و دیگران و در نهایت ثبت اختراع به نام خود می کند.(کلارک،۲۰۰۴). ویژگی های شخصی افراد و محیطی که در آن قرار دارند بر ویژگی های کارآفرینی آنان اثر گذار بوده و وجود این نوع ویژگی ها بر بروز رفتارهای کارآفرینانه تاثیرگذار است.
در مطالعه ای به ارزیابی ویژگی های کارآفرینی دانش آموختگان دانشگاهی در مرحله راه اندازی و توسعه کسب و کار، بلند پروازی آنها می باشد. از طرف دیگر در مرحله توسعه کسب و کار، ویژگی خطرپذیری در رتبه دوم اهمیت قرار دارد. اما در مرحله راه اندازی ، ویژگی اعتماد به نفس کارآفرینان دانشگاهی در رتبه دوم است. در مطالعه ای گوئورو و همکارانش^[۵](۲۰۰۶)ادراک از گرایش و امکان بروز رفتار و نیت کارآفرینانه را در میان دانشجویان کارآفرینی بررسی کردند و در نهایت به این نتیجه رسیدند که بیشتر دانشجویان به ایجاد یک کار جدید علاقمند بودند در حال که به توانایی خود در اجرای آن شک داشتند. راسموسن و سورهیم در مطالعه ای با عنوان آموزش کاربردی کارآفرینی به این نتیجه رسیدند که لازمه پرورش ویژگی های کارآفرینانه در محیط های آموزشی مانند دانشگاهها است.
۲-۴٫ راه اندازی کسب و کار
برای راه اندازی یک کسب و کار سه گام در نظر گرفته شده است که شرح زیر است:
گام اول: ارزیابی اولیه
بدیهی است که شروع یک کسب و کار جدید ریسکهای زیادی را به همراه دارد که البته با برنامه ریزی می توان شانس موفقیت را بالا برد. بنابراین بهترین نقطه شروع آن است که نقاط قوت و ضعف خود را به عنوان دارنده کسب و کار بشناسید. این را در نظر بگیرید در صورت شروع یک کسب و کار این خود شما هستید و نه شخص دیگر که باید تصمیم بگیرید که چگونه پروژه ها، برنامه ها و زمان خود را مدیریت کنید.
گام دوم: برنامه ریزی کسب و کار
شروع یک کسب و کار نیاز به انگیزه، علاقه استعداد داردو همچنین نیاز به تحقیقات وسیع و برنامه ریزی صحیح دارد. اطلاعات زیر برای تهیه طرح کسب و کار می تواند بسیار موثر باشد: قبل از شروع به کار لیستی از تمامی دلایلی که می خواهید بخاطر آنها وارد دنیای تجارت شوید تهیه کنید. سپس بایستی تعیین کنید که اصولا چه کسب و کاری برای شما مناسب است. پس از تعیین کسب و کار مناسب تحقیقات لازم را برای پاسخ به سوالات خود داشته باشید. آخرین مرحله قبل از تهیه طرح این است که چک لیست زیر را تهیه کنید و پاسخ دهید: من علاقه به شروع چه کاری دارم؟ چه خدمتی یا کالایی قرار است ارائه دهم؟ چه مهارتها و تجربه ای برای این کار دارم؟ ساختار قانونی چه خواهد بود؟ و…
گام سوم: تامین منابع مالی
یکی از کلیدهای اساسی موفقیت و پیشرفت در شروع کار جذب و تامین منابع مالی کافی برای راه اندازی یک کسب و کار کوچک است. راه های تامین منابع مالی می تواند از پس اندازهای شخصی، دوستان و افراد خانواده، بانکها و موسسات اعتباری، شرکت سرمایه گذاری مخاطره پذیر می باشد.
۲-۵٫ چرخه حیات کسب و کارهای کارآفرینانه
صاحبنظران مختلف، مراحل ایجاد و توسعه کسب و کارهای کوچک را در قالب های متعددی تقسیم بندی کرده اند. بطور سنتی چرخه حیات این نوع کسب و کارها را می توان در قالب پنج مرحله بررسی کرد:
نمودار۲-۱ . چرخه حیات کسب و کارهای کارآفرینانه
۱- مرحله ایجاد کسب و کار: مرحله اول شامل فعالیتهای مرتبط با شکل گیری اولیه کسب و کار
است. در مرحله آغازین، فرایند کارآفرینانه ایجاد شده و خلاقیت مورد نیاز است. برای انباشت و کسب منابع مالی و غیرمالی، به خلاقیت، ارزیابی و شبکه سازی نیاز است. در این مرحله؛ هدف کلی، ماموریت و جهت کسب و کار در قالب استراتژی کارآفرینانه مشخص می شود.
۲- مرحله شروع کسب و کار: در این مرحله، فعالیتهای لازم برای ایجاد برنامه رسمی کسب و کار،جستجوی سرمایه، انجام فعالیتهای بازاریابی و ایجاد تیم کارآفرینانه موثر انجام می گیرد.
۳- مرحله رشد: این مرحله نیازمند تغییرات مهمی دراستراتژی کارآفرینانه است. زیرا رقبا و دیگر نیروهای بازار، مشغول ایجاد تغیر و تحول در استراتژی های خود خود هستند و چالش های جدیدی پیش روی کسب وکارها قرار می گیرد.در این مرحله، رشد و انتقال از رهبری انفرادی کارآفرینانه به رهبری تیم گرای مدیریتی مطرح است.
۴- مرحله تثبیت کسب و کار: این مرحله هم نتیجه شرایط بازار و هم تلاش های کارآفرینان است. در طول این مرحله، رقابت شرکتها و بی تفاوتی مشتریان نسبت به کالاها و خدمات کارآفرینان افزایش می یابد و بازار اشباع می شود. علاوه بر آن، میزان فروش کسب و کار، حالتی ثابت به خود می گیرد و شرکت باید در مورد سه تا پنج سال آینده خود برنامه ریزی کند نوآوری برای موفقیت آینده کسب و کار حیاتی است.
۵- مرحله نوآوری و افول: شرکتهایی که به نوآوری توجه نمی کنند، سرنوشتی جز نابودی نخواهند داشت. شرکتهایی که از نظر مالی موفقیت داشته اند، اغلب تلاش می کنند تا شرکتهای نوآورانه دیگر را صاحب شوند و بدین طریق از رشد خود اطمینان یابند. همچنین تعدادی از شرکتها، تولید محصولات یا خدمات جدیدی را دنبال می کنند.

«جدای از اینکه مورخان نهضت معاصر در مصر را به عنوان دوران «محمد علی پاشاخدیوی» یا حمله فرانسه به مصر و شام و یا هر دوی آنها نسبت دهند، آثار بزرگ و تحولات عظیمی که در آن دوره یعنی از اوائل قرن ۱۹ میلادی تا کنون به وجود آمده است را نمی توان منکر شد، بدون شک اهتمام محمد علی پاشا به مصر و قرار دادن آن به عنوان مرکز تمدن معاصر، ارتباط میان مصر و استانبول را گشود و مصر و خصوصاً قاهره را مشعل دار تمدن بزرگی قرار داد که باعث شد که الأ زهر سیادت دینی، فرهنگی و سیاسی خود را بازیابد. تأسیس مدارس بزرگ در مصر حیات فکری و فرهنگی را زنده نمود و این مدارس که علوم گوناگون چون داروشناسی، مهندسی و پزشکی و… در آنها تدریس می شد، در ابتدا استادان آنها اروپایی بودند و چون این استادان نیازمند به مترجم بودند، میان استاد و دانشجو و مترجم دوایر فکری و گفتگوهای فرهنگی متعدی صورت می گرفت. محمد علی پاشا، گروههایی را به اروپا می فرستد تا از افق های تمدن اروپایی اطلاع یابند، اینان در بازگشت ضمن تدریس علوم جدید، کتابهای مختلفی را ترجمه و تألیف می کردند و به بدین ترتیب اثر بزرگی را در پیشرفت زبان عر بی داشتند، از جمله مظاهر این امر، مدرسه ی زبان بود که در آن به ترجمه ی بهترین آثار مغرب زمین می پرداختند، صدور اولین روزنامه که «جورنال الخدیو» نامیده می شد و بعد از آن مدتی با اسم «الوقایع المصریه» منتشر می شد. از نمونه های این پیشرفت بود.
از مهمترین درجاتی که ازاین حرکت فرهنگی توانست بدست آورد ظهور گروهی از فرهنگیان مصر بود که تحت تأثیر فرهنگ غرب بودند و زبان و ادبیات آنرا شناختند و در آخر به رنگ تقلید گونه ای که برای علمای آن زمان الأزهر زمامدار آن بودند رنگ جدیدی زدند»^[۳۰]

همچنین تأسیس دانشگاهها مخصوصاً در مصر در سال۱۹۰۸اثری بزرگ در جهان عرب و نیزپیشبرد چرخهای آموزش زبان عربی به جلو داشت تا ادبیات عرب را از تاریکی مطلق به سوی نور و حیات و معرفت، پیش ببرد.
ظهور چاپخانه ها نیز از مهمترین عوامل نهضت معاصر به شمار می رود. ظهور چاپ در واقع انقلابی فرهنگی است که اثری عمیق درنشر فرهنگ و علم داشته است. در واقع رسالت چاپخانه ها، تکثیر کتب روزنامه ها و مجلات گوناگون در عصر نهضت بوده است.
علاوه بر چاپخانه ها، باید از کتابخانه های عمومی در عصر نهضت نام برد، وظیفه کتابخانه‌ها حفظ آثار مکتوب بوده است. از مهمترین این کتابخانه ها می توان به «دارالکتب المصریه» اشاره کرد که در سال ۱۸۷۰ میلادی تأسیس شد.
تشکیل انجمنهای ادبی و نیز انجمن های زبان حرکت نهضت را بسیار آسان نمود، در نواحی مختلف جماعتهای ادبی مختلفی بوجود آمد که نقش بسیار مهمی در ترجمه و نیز تألیف آثار داشته است. در ادامه نباید از نقش مستشرقین غافل بود،اگر چه هدفهای آنها متفاوت بوده است، برخی از آنان در خدمت گرایش استعاری بودند و لکن برخی از آنان گرایشهای فرهنگی و علمی داشتند و حرکت تجدید طلبانه عصر نهضت را بسیار تحت تأثیر قرار دادند. از همه ی اینها گذشته به نقش رادیو نیز باید اشاره نمود که باعث نزدیکی میان سرزمینهای عربی شد و پیوندهای محکمی را در میدانهای ادبیات و فن و فکر ایجاد نمود. همه ی این شرایط، سرزمینی سرسبز را به وجود آورد تا درخت مدرسه احیاء رشد یابد و شکوفا شود، همان درختی که قوائد آن را شاعر بزرگ مصر، محمودسامی البارودی ترسیم نمود و امثال شوقی و حافظ و همچنین شاعران احیاء در عراق چون کاظمی و رصافی و زهاوی و جواهری آنرا به باروری رساندند.
در همان زمانیکه قصه پردازان و نمایشنامه نویسان به ترجمه و سپس اقتباس از نمونه های غربی می پرداختند، شعراء نیز به تقلید از نمونه هایی والا وعامی از سردمداران میراث شعری قدیم عرب پرداختند و آن به این دلیل بود که حرکت ترجمه غرب نمی توانست به خاطر ترجمه هایی اندکی که از اشعار اروپا بود چیزی را به شعرای عرب تقدیم بدارد و این در حالی بود که همین ترجمه های اندک فاقد صانت و وزن و قافیه بود و شعر ترجمه شد هم نمی توانست به آسانی در احساس و وجدان شاعر عربی نفوذ کند.»^[۳۱]
مهمترین عوامل در ظهورنهضت ادبی معاصر مصر
«پس از عصر انحطاط، نهضت ادبی در کشورهای مختلف عربی و از جمله مصر به واسطه‌ی عوامل متفاوتی شکوفا گشت و در اثر همین عوامل ملت عرب بیدار شدند و در راه آزادی و ترقی خود آماده ی مبارزه با انحطاط فرهنگی و عقب ماندگی علمی شد و برای از میان برداشتن موانعی که در مصر پیشرفت و آزادی خود می دید فعالانه کوشیدند.
در اینجا به بیان عوامل و مظاهر مؤثر در نهضت ادبی مصر می پردازیم»^[۳۲]
۱- مدارس:
«مدارس که همواره نقش مهمی در پیشرفت کشورها و نشر دانش و فرهنگ داشته است تمامی سرزمینهای عربی به تعدد تأسیس گشته و تاکنون نیز باقی مانده است. پس از جنگ جهانی اول تعداد مدارس رو به افزایش نهاد و در کنار مدارس خصوصی با مدارس رسمی نیز توسط وزارت فرهنگ تأسیس شد که در توسعه علمی در سراسر سرزمین عربی کمک شایانی نمود.
در مصر قبل از روی کارآمدن محمدعلی پاشا تعلیم و تعلّم تنها به «الأزهر» منحصر می شد، هرچند که در شهرها و روستاهای اطراف قاهره نیز مکتب خانه هایی وجود داشت. دانشگاه الأزهر یکی از قدیمی ترین مدارس مصر به شمار می آمد که عهده دار مهمترین نقش در احیای تمدن و فرهنگ عربی در سبز فایل بود. محمد عبده نیز در اصلاح موارد درسی این دانشگاه و وارد ساختن علوم جدید در آن نقش مهمی را به خود اختصاص داد»^[۳۳] اما به هر حال الأزهر برای تدریس در کلیه رشته ها کافی نبود. لذا محمد علی پاشا به افتتاح مدارس جدید همت گماشت، و در این امر به تأسیس سه نوع مدرسه ابتدایی- آمادگی- تخصصی اقدام کرد.
از جمله مدارس تخصصی مدرسه ی طب بود. حضور اساتید فرانسوی در مدرسه ی طب نقش مهمی در احیای زبان عربی داشت زیرا پس از تدریس مطالب به عربی ترجمه ی و در اختیار دانشجویان قرار می گرفت و در این خصوص به بحث پیرامون اصطلاحات و کتابهای فنی و لغوی قدیم نیز می پرداختند در زمان اسماعیل پاشا این حرکت سازنده بیش از پیش فعال شد در مدرسه «الحقوق»، «مدرسه المعلمین» و «مدرسه الفنون» و «الصناعات» و دارالعلوم الأدبیه در زمان او تأسیس شد و در سال ۱۹۰۸ میلادی نیز دانشگاه مصر تأسیس شد و این دانشگاه با پریایی سمینارها و کنفرانسهای ادبی و علمی، با حضور دانشمندان و ادبای اروپایی و عربی، نقش سازنده ای در شکوفا شدن نهضت فکری ادبی به عهده گرفت.
۲- صنعت چاپ
«چاپ یکی از بزرگترین وسایل نشر معارف در میان مردم است. در سال ۱۵۱۴ اولین نوشته‌ی عربی در شهر فانواز ایتالیا چاپ شد و آن کتاب اورلوجیون معروف به کتاب «السواعیه» حاوی نمازهای هر ساعت کلیساهای مسیحی بیزانس بود و در نیمه قرن شانزدهم بود که چاپ به آستانه، پایتخت عثمانی رسید. برای نخستین بار در سال ۱۶۱۰م در دیر قزحیا در لبنان چاپخانه ای بوجود آمد.
ناگفته نماند سوریه قدیمی ترین کشور عربی است که در آنجا کتابها را با حروف عربی چاپ کردند و این عبدالله الزاخر بود که برای آن امهات حروف عربی را ساخت و اولین کتابی را که چاپ کردند مزامیر داوود نبی بود.
از آن پس چاپخانه ها رو به ازدیاد نهاد و چاپخانه های متعددی در شام و مصر ایجاد شدند از جمله این چاپخانه ها، چاپخانه ی آمریکایی بود که از مالت به بیرون انتقال یافت، دیگری چاپخانه کاتولیکی بود که در سال ۱۸۴۸ در بیروت ایجاد شد و همچنین چاپخانه پدران فرانسیکان که در قدس تأسیس شد.»^[۳۴]
۳- مطبوعات (روزنامه و مجلات)
«مطبوعات یکی از از ارکان اساسی نهضت جدید منسوب می شود و یکی از مهمترین عوامل است که به گسترش عربی فصیح و مقاومت در برابرنشر زبان عامیانه که استعمار برای آن کوشش می نمود کمک کرد. بعلاوه وسیله ای بود که مباحث ادبی و علمی و سیاسی و تاریخی و اجتماعی را منتشر ساخت.
مصر نخستین گاهواره روزنامه در کشورهای عربی می باشد.»^[۳۵]
«در سال ۱۸۲۸ روزنامه ی الوایع المصریه منتشر شد. این روزنامه در زمان محمد علی روزنامه ی رسمی بود. اخبار حکومت را نخست به زبان ترکی و سپس به ترکی و عربی وبالأخره به عربی چاپ می کرد.
در سال ۱۸۵۵ رزق الله حسون الجلس در «قسطنطنیه نشریه ای هفتگی به نام مرأه الحیاه منتشر می کرد که در آن وقایع جنگ کریمه میان روس و عثمانی و نیز اخبار سوریه و لبنان را با انتقاد از اعمال عثمانیان می نوشت. اما در واقع روزنامه نگاری به همت لبنانیان پا گرفت.
چون ظلم و استبداد ترکان عثمانی بر مردم مسیحی سوریه و لبنان فزون یافت گروههایی از ایشان به مصر روی آوردند. چون اینان بیش از دیگران به زبانهای اروپایی و با ملل غربی آمیزش داشتند روزنامه نگاری در مصر بدست اینان رشد یافت. آنها با تشویق اسماعیل پاشا به نشر روزنامه و مجلات اقدام نمودند. اما در سایر بلاد اسلامی عربی نیز روزنامه های مهم و معروفی منتشر می شد که از جمله مشهورترین آنها در روزنامه السطنه در آستانه، حدیقه الأخبار در پاریس، الجوائب در استانبول و روزنامه های دیگر چون نظیر سوریا، الجنه البشیر و ثمرات الفنون، نزهه الأفکار، الوطن الکواکب الشرقی و روزنامه های دیگری چون الأهرام و المقطم که با گذشت زمان جزء بزرگترین روزنامه ها شدند.»^[۳۶]
«اما مجلات عربی مقدم بر همه در سال ۱۸۶۵ مجلّه پزشکی الیعسوب منتشر شد. پس مجله علمی، ادبی و سیاسی الجنان بود که در سال ۱۸۷۰ منتشر شد و بعداً مجله های مهمی چون المقطف در مسائل علمی و صنعتی و تربیت بدنی و کشاورزی، مجله طیب، مجله الهلال، مجله المجمع العلمی و الأدیب و الکتاب منتشر شد.»^[۳۷]
مطبوعات در پرورش ملت تأثیر بسزایی داشت. روحیه میهن دوستی و قومیت و مبارزه با استبداد و عشق به آزادی خواهی را در مردم بیدار کرد و تمدن غرب و سیستمهای اجتماعی و سیاسی و اختراعات آن سامان را به مشرق آورد. مطبوعات مدرسه ی سیّاری بودند که تهذیب عوام تنظیم افکار خواص و انگیزش همت ها را به عهده گرفته بودند.
ما اثرات بدی هم داشتند بعضی از آنها از رسالت والای خود منصرف شده و به تدریج به بی بند و باری و یا به نشر مطالبی که با اهداف وطن و استقلال آن منافات داشتند می پرداختند.
۴- مجامع علمی و ادبی:
ا زعواملی که در ظهور نهضت ادبی و ارتقاء سطح علم و فرهنگ در عصر حاضر مؤثر بود به تشکیل جمعیتهای علمی و ادبی است. این مجامع ادباء و علماء را به انجمنی کردن و تبادل آراء تشویق می نمودند و برای ایشان طرق درس و بحث را تسهیل می کردند.
نخستین بار یکی از مجامع به سال ۱۸۴۷ به نام «الجمعیّه السوریه» به کوشش میسیونهای مذهبی آمریکا در بیروت پدید آمد. پس از آن مجمع دیگری مرسوم به «الجمعیّه العلمیه السوریه» نیز در بیروت تأسیس شد. از رؤسای این مجمع حاج حسین بیهم بود در سال ۱۸۸۲م المجمع العلمی الشرق در بیروت تشکیل شد.
ولی به خاطر بد گمانی دولت عثمانی به اعضاء آن در همان آغاز فعالیت تعطیل شد.
اندیشه ی تشکیل مجامع علمی و ادبی در بلاد عرب اوج گرفت و اولین مجمع علمی و ادبی مصر نیز در سال ۱۸۶۸ تشکیل شد.
«از مهمترین مجامع عربی که تا این زمان هم مشغول به فعالیت هستند می توان «المجمع العلمی العربی» در دمشق و «المجمع الملکی لِلغهِ العربیه» در قاهره را نام برد.
۵- کتابخانه ها
از ثمرات عصر نهضت آن بود که صاحب همّتانی پیدا شدند که به تأسیس کتابخانه های عمومی و خصوصی پرداختند و آنها را به شیوه های نوین تنظیم کردند. تا ورود تشنه کامان را به سرچشمه های دانش آسان تر سازند. از مشهورترین تا این کتابخانه ها، کتابخانه المکتبه الظاهریه در دمشق، کتابخانه المکتبه الخدیویه در مصر و نیمه کتابخانه المکتبه الأزهریه در مصر بود. کتابخانه‌ی المکتبه الشرقیه نیز در بیروت تشکیل شد و آن از غنی ترین کتابخانه های شرق بود.
۶- تئاتر
در عصر نهضت تئاتر یکی دیگر از عوامل نشر فرهنگ و فنون و تهذیب عقل و ذوق مردم و تألیف نمایشنامه ها به صورت فنی بود.
در نیمه ی قرن نوزدهم، در لبنان مردی به نام مارون النقاش پیدا شد که اروپا به خصوص ایتالیا را گشته بود و در آنجا با تئاتر آشنا شده بود. چون به بیروت بازگشت نمایشنامه ی «خسیس» اثر «مولیر» شاعر فرانسوی را با اندکی تصرفی به عربی ترجمه کرد.
و جمعی از دوستان خود را گردآورد و بازیگری در نمایشنامه را به آنها یاد داده و با حضور اعیان نمایشنامه ای در بیروت در خانه ی خود نمایش داد.
مارون النقاش در فن نمایشنامه نویسی تأثیر بسزایی داشت. بعضی از نویسندگان چون سلیم النقاش برادر زاده اش و ادیب اسحاق ونجیب حداد برای او نمایشنامه می نوشتند.
شیخ جلیل الیازجی نخستین کسی بود که نمایشنامه ای به شعر عربی نوشت. این نمایشنامه «المروءه الوفاء» نام داشت»^[۳۸]
«در زمان اسماعیل پاشا گروهی از ادیبان لبنان و سوریه برای نمایشنامه نویسی و اجرای آن به مصر دعوت شدند که از جمله این افراد سلیم النقاش و ادیب اسحاق و یوسف الخیاط بود اینان نمایشنامه هایی بروی صحنه آوردند که بیشترشان ترجمه بود»^[۳۹]
«حرکت نمایشنامه نویسی در مصر تازه آغاز شده بود که مؤلفان به دو گروه تقسیم شدند: گروهی زبان عامیانه را بکار می گرفتند و گروهی دیگر از تاریخ و ادبیات مردمی، موضوعاتی را اقتباس می کردند آنگاه آن را با بانی فصیح و آمیخته با سجع تعبیر می نمودند در تئاتر مصر در عصر عباسی دوم ترقی کرد و دلیل آن این بود که عده ای از ادبا به اروپا رفتند تا در فن تئاتر و نمایش مهارت یابند. اینان به هنگام بازگشت به کشور خود گروههایی را تشکیل دادند که از جمله این گروه ها، گروه یوسف وهبی، گروه محمد تیمور بود.»^[۴۰]
۷- خاورشناسی
یکی از عوامل مؤثر در انقلاب فرهنگی معاصر کوششهای خاورشناسان در جهت احیای آثار عربی کهن بوده است. ارتباط میان شرق و غرب تاریخی طولانی دارد. آغاز آن به فتح اندلس برمی گردد و…
فعالیتهای غربیان در زمینه ی خاوشناسی در قرون جدید آخرین مراحل این ارتباط فرهنگی بود که در بسیاری از موارد با اهداف سیاسی آمیختگی داشت. فعالیتهای خاورشناسان در جنبه های متعددی شکل گرفت. چنانکه جمعیتهای آسیاسی تشکیل دادند که هدف اصلی آنها بررسی امور دولتها و ملّتهایی بود که قصد سلطه بر آنان را داشتند. این جمعیتهای زبان و ادبیات و جنبه های روانی مردم این کشورها را مورد مطالعه قرار می داد. کنفرانسهای بزرگ در شهرهای مشهور جهان برپا نمودند. کتابخانه های بزرگی از نفایس آثار ادبی مسلمانان تشکیل دادند و بسیاری از آثار علمی و فرهنگی شرق را به کتابخانه های خود منتقل کردند. مراکز متعددی برای تحصیل و تدریس زبانهای شرقی تأسیس نمودند. بسیاری از آثار فرهنگی و ادبی نفیس عربی که متروک و ناشناخته مانده بودند بکوشش خاورشناسان احیاء گردید.
ایشان که اموال فراوان و دقت آزاد کافی در اختیار داشتند با روش های درست علمی به تصحیح نسخ و تحقیق و بررسی آثار قدیم اقدام نمودند. تحقیقات علمی آنها در باب زبانها و ریشه ی آن و زبانهای سامی وفقه اللّغه قابل اعتماد و دقیق است و اگر چه بسیاری از آنان از تعصب، بویژه در مسائل اسلامی مبرّا نیست اما خدماتشان در زمینه ی پژوهش و بررسی و وضع قوائد خاص بحث و تحقیق ارزنده می باشد.
مشهورترین خاورشناسان عبارتند از: سیلوستر دوسابی و بارون فن کرمر بروکلمان، مرگلیوث و نیکلسون»^[۴۱]
چاپ و روزنامه و جنبش انتقال و ترجمه در دوره نهضت
«حمله فرانسه به مصر در سال ۱۷۹۸ درهای جهان عرب را به سوی تمدن جدید غرب و علوم و ادبیات و هنر و چاپ و روزنامه و دیگر مزایای جهانی غرب گشود. «روزنامه نگاری در جهان عرب توسط خارجی ها از جمله فرانسوی ها به منصه ظهور رسید، جائیکه دو روزنامه فرانسوی و نیز روزنامه «التنبیه» به زبان عربی و در دوره ی محمد علی در سال ۱۸۲۸، روزنامه «الوقایع المصریه» در ابتدا به زبان ترکی سپس به عربی و ترکی و در نهایت تنها به زبان عربی منتشر شدند که از نخستین نگارندگان روزنامه «الوقایع المصریه» شیخ رفاعه طهطاوی و شیخ فارس الشدیاق بودند. اما قدیمی ترین روزنامه سیاسی غیر رسمی مصر، روزنامه «وادی النیل» بود و پس از آن مجله «نزهه الافکار» بود. روزنامه به نوبه ی خود موجب روشنگری اذهان شد و پرچم فراخوانهای سیاسی و فکری مختلف و نیز تجربه و وحدت ملی و منطقه ای را به دست خوانندگانش برافراشت و در پیدایش افکار عمومی عربی نقش عمده ای داشت.»^[۴۲] «و این اولین چاپخانه داخلی و ملی بود که در طول مدت ۲۰ سال در مصر برپا شد. پس از خروج فرانسویان مصر بدون چاپخانه شد. تا اینکه محمد علی پاشا «چاپخانه ملی» را در سال ۱۸۲۱ در بولاق تأسیس کرده و فرزندان کیراس چهلم پطرسهای قبطی مصر «چاپخانه ملی قبطی» در سال ۱۸۶۰ افتتاح کردند. شش سال بعد عبدالله ابوالسعود «چاپخانه وادی النیل» را بنا نهاد و چاپخانه ها در انتشار تعداد زیادی از تالیفات و کتابهای قدیمی عربی مشارکت داشتند و نیز در زنده کردن میراث عربی و همینطور رساندن تالیفهای جدید و کتابهای ترجمه شده به دست جوانان و روشنفکران سهیم بودند. و نقش عمده ای در نهضت فکری جدی عربی داشتند.»^[۴۳]
«از طرف دیگر محمد علی پاشا ترجمه را به عنوان یکی از وسایل به روزرسانی دولت جدید مصر قلمداد می کرد. از اینرو سال ۱۸۳۵م مدرسه زبانها را تأسیس کرد. وی ترجمه ی کتابهای علمی و ادبی مهم از زبانهای ترکی و فرانسوی و ایتالیایی و فارسی توجه خاصی داشت. اما جنبش ترجمه در دوره عباس و سعید رو به افول نهاد. و به مدرسه زبان توجه چندانی نشد و جنبش ترجمه افول کرد. آنگاه این نهضت به شکل گسترده ای در عهد خدیواسماعیل از سرگرفته شد و مدرسه زبانها در سال ۱۸۶۷م دوباره بازگشایی شد، و از تعدادی ز نویسندگان و ادبا یاری گرفته شد.

۶

۳۰

۴-۲-۲ بررسی فرضیه پژوهش
۴-۲-۲-۱ فرضیه اول
بین خلق و اکتساب دانش و هوش سازمانی در کارمندان هیئتهای ورزشی استان کرمان ارتباطی وجود ندارد.
نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین خلق و اکتساب دانش شرکتکنندگان در تحقیق و هوش سازمانی آنان رابطه معنیداری وجود دارد(۰۵/۰<P و ۶۷/۰ = r). بنابراین فرض صفر تحقیق که بیانگر عدم ارتباط بین این دو متغیر میباشد، رد و فرض تحقیق که نشان دهنده وجود ارتباط بین این دو متغیر میباشد، پذیرفته میشود. بنابراین نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون در رابطه با این فرضیه نشان داد بین خلق و اکتساب دانش و هوش سازمانی در کارمندان هیئتهای ورزشی استان کرمان ارتباط معنیداری وجوددارد. یافته های مربوط به ضریب همبستگی پیرسون در جدول ۴-۲ ارائه گردیده است.

جدول ۴-۲: یافته های مربوط به ارتباط بین خلق و اکتساب دانش و هوش سازمانی

آماره
متغیرها

تعداد

r

sig

خلق و اکتساب دانش

۱۱۴

۶۷/۰

۰۱/۰

هوش سازمانی

۱۱۴

۴-۲-۲-۲ فرضیه دوم
بین تسهیم دانش و هوش سازمانی در کارمندان هیئتهای ورزشی استان کرمان ارتباطی وجودندارد.
نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین تسهیم دانش و هوش سازمانی شرکت کنندگان در تحقیق رابطه معنیداری وجود دارد(۰۵/۰<P و ۶۳/۰ = r). بنابراین فرض صفر تحقیق که بیانگر عدم ارتباط بین این دو متغیر میباشد، رد و فرض تحقیق که نشان دهنده وجود ارتباط بین این دو متغیر میباشد،پذیرفته میشود. بنابراین نتایج حاصل از ضریب همبستگی پیرسون در رابطه با این فرضیه نشان داد بین تسهیم دانش و هوش سازمانی در کارمندان هیئتهای ورزشی استان کرمان ارتباط معنیداری وجود دارد. یافته های مربوط به ضریب همبستگی پیرسون در جدول ۴-۳ ارائه گردیدهاست.
جدول ۴-۳: یافته های مربوط به ارتباط بین تسهیم دانش و هوشسازمانی

آماره
متغیرها

تعداد

r

sig

تسهیم دانش

۱۱۴

۶۳/۰

۰۱/۰

هوش سازمانی

امروزه حاکمیت تفکر راهبردی بر طرح­ها و برنامه ­های توسعۀ گردشگری به منظور رعایت پایداری منابع و سرمایه ­های منطقه، تخصیص بهینۀ منابع و توان مقصد، الویت­بندی نیازهای توسعه و همچنین کنترل بهینۀ برنامه­ ها امری پذیرفته شده است. آنچه نظام و ابعاد برنامه­ ریزی راهبردی را در مقصدهای گردشگری تعریف می­نماید، ویژگی­های منطقه از نظر منابع، جاذبه­ها، زیرساخت­ها و تسهیلات و خدمات، عوامل سازمانی (عناصر عرضه) و همچنین شرایط و ویژگی­های بازارهای موجود و بالقوه است. با بررسی مطالعات صورت گرفته می­توان گفت که رابطۀ دو سویه­ای میان عرضه و تقاضای گردشگری وجود دارد یا به عبارتی دیگر، تقاضای موجود مناطق و نرخ رشد آن بر منابع عرضه و میزان به کارگیری آن­ها تاثیر می­ گذارد و سطح توسعه در منابع عرضه و همچنین رقابت­پذیری مقصدها نیز بر بازارهای آتی مؤثر است. در این میان تدوین و ترکیب راهبردهای پویا، جامع و اثر بخش و الویت­بندی آن­ها، به دلیل محدویت منابع و ضرورت توجه به مسائل مختلف (در مقاطع زمانی مختلف) مدیریت مقصدها را بهینه­تر خواهد ساخت که این مهم با توجه به ویژگی­های منطقه از نظر منابع گردشگری، حجم و نوع گردشگران، نگرش جامعۀ محلی و خدمات موجود، به عنوان عوامل تعیین کننده راهبردهای توسعۀ مقصدها صورت خواهد پذیرفت. در این بخش روش انجام تحقیق در حوزه برنامه­ ریزی راهبردی مورد بررسی قرار می­گیرد.
۲-۳) نوع و روش تحقیق
روش تحقیق بر مبنای هدف کاربردی است و نتایج آن می ­تواند مورد استفاده ادارات و نهادهای متوّلی گردشگری (به طور مشخص اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر بوکان) قرار گیرد. به لحاظ روش، تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی^[۱۵۹] می­باشد‌ (احمدی، ۱۳۹۱). در مرحلۀ نخست با مراجعه به اسناد و مدارک مربوطه بررسی­های توصیفی صورت گرفته و با توجه به اینکه در مراحل بعد، از تکنیکSWOT به منظور تحلیل و همچنین ارزیابی استفاده گردیده در زمره مطالعات تحلیلی از نوع راهبردی- ساختاری طبقه ­بندی می­ شود. از اینرو، از آنجا که این تحقیق، برنامه­ ریزی استراتژیک را مد نظر قرار داده است؛ لذا مراحل این نوع برنامه­ ریزی به طورضمنی طبق مدل برنامه­ ریزی استراتژیک فرد.آر دیوید دنبال خواهد شد.
۳-۳) ابزارها و روش گردآوری اطلاعات
گردآوری اطلاعات در این تحقیق، به دو روش مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای و میدانی ( مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه) صورت گرفته است. از روش مطالعه اسنادی و کتابخانه­ای برای تنظیم چارچوب نظری تحقیق استفاده شده؛ تا با بررسی تحقیقات پیشین و نتایجی که در مقصدها جغرافیایی مختلف به وجود آمده، مؤلفه­ های تحقیق را تعیین کرده؛ سپس، با توزیع پرسشنامه به جمع­آوری اطلاعات پرداخته شده است. از سوی دیگر با توجه به موضوع و اهداف تحقیق؛ جهت بررسی ویژگی­های شهر بوکان طبق شاخص­ های مدل باتلر؛ از روش مصاحبۀ سازمان نیافته با ۷ نفر از مسئولان و کارشناسان توسعه گردشگری شهر بوکان استفاده شده است. ویژگی عمدۀ این افراد شناخته شده بودن، قدرت بالای تأثیرگذاری بر گردشگری شهر از نظر تصمیم ­گیری می­باشد.

۴-۳) جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق شامل:
کارشناسان (دارای حداقل مدرک کارشناسی در رشته­ های مرتبط)؛
مدیران میانی (مسئولین دارای حداقل سه سال سابقه خدمت در زمینه امور گردشگری)؛
مدیران ارشد بخش دولتی (رئیس میراث فرهنگی، فرماندار و سرپرست شهردار و رئیس شورای شهر)؛
اعضای هیأت علمی دانشگاه؛
مدیران آژانس­های مسافرتی و کارشناسان شرکت­های مهندسین مشاور که به عنوان خبرگان گردشگری شناخته می­شوند.
۵-۳) نمونه آماری
۱-۵-۳) روش نمونه گیری
نحوۀ انتخاب اعضای این تحقیق به صورت نمونه گیری غیراحتمالی^[۱۶۰] ( هدفدار یا قضاوتی^[۱۶۱]) است. در این تحقیق از روش نمونه گیری انباشتی نیز (موسوم به گلوله برفی^[۱۶۲] – نوعی دیگر از روش نمونه گیری غیراحتمالی محسوب می­ شود) استفاده شده است (احمدی، ۱۳۹۱). در بین راهبردهای متنوع نمونه گیری در تحقیق کیفی، طبق نظر جانسون، ۱۹۸۹؛ میریام، ۱۹۹۸، نمونه گیری شبکه­ ای /زنجیره­ای یا معیارمحور بهترین و مناسب­ترین راهبرد برای تحقیق کیفی است. در این شیوه محقق بر اساس موضوع، اهداف یا ابعاد تحقیق، افرادی را برای مصاحبه انتخاب می­ کند. محقق بعد از انتخاب اولین فرد و اجرای مصاحبه، فرد بعدی را به پیشنهاد وی جهت مصاحبه پیدا می­ کند. این جریان به همین شکل ادامه می­یابد تا زمانی که تعداد نمونه­ها کافی به نظر برسد.
۲-۵-۳) حجم نمونه
در این تحقیق، محقق تعداد افراد مورد مصاحبه را مشخص نمی­کند، به دلیل اینکه در نمونه گیری شبکه­ ای/زنجیره­ای یا معیار محور، تعداد افراد مورد مصاحبه یا حجم نمونه به اشباع نظری^[۱۶۳] سوال­های تحقیق بستگی دارد. بنا به نظر کوربین و اشتراس (۲۰۰۸)، به این ترتیب که هرگاه محقق دریابد که پاسخ­های داده شده یا مصاحبه های انجام شده با افراد (خبرگان گردشگری) به اندازه­ای به هم شباهت دارند که منجر به تکراری شدن پاسخ و یا مصاحبه­ ها شده و داده جدیدی در آن وجود ندارد، تعداد مصاحبه­ ها را کافی دانسته و دست از انجام مصاحبه می­کشد. این مرحله از گردآوری داده ­ها را اشباع نظری می­خوانند. در این تحقیق۳۰ نفر برای ارائه پرسشنامه در نظر گرفته شده است.
۶-۳) مراحل انجام تحقیق
مراحل انجام این تحقیق به اختصار در ذیل هر گام آمده است:
۱-۶-۳) گام اول: شناسایی شاخص­ های اساسی مدل باتلر طی مراحل مختلف عمر توسعۀ مقصدهای گردشگری
مدل چرخۀ حیات مقصد گردشگری باتلر که از نظر تئوریک و عملی بسیار مورد توجه می­باشد؛ مراحل مختلفی را برای سیر تحول مقصدها قائل است. مقصدهای گردشگری بر اساس جایگاهی که در چرخۀ حیات خود دارند واجد ویژگی­هایی هستند که باید در فرایند تدوین استراتژی مورد توجه قرار گیرند. در جدول۱-۳ به شناسایی ویژگی­های مراحل مختلف چرخه عمر مقصد باتلر با توجه به متغیرهای تعداد گردشگران، نسبت جمعیت گردشگران به جامعه محلی، رقابت، سهم و رشد بازار، مشارکت جامعۀ محلی، سطح توسعه زیرساخت­ها، رفتارهای جامعۀ محلی، مدیریت و اثرات گردشگری پرداخته می­ شود. شناسایی جایگاه مقصدها بر اساس چرخۀ عمر مقصدهای گردشگری باتلر به وجود داده ­های آماری مختلف در یک دورۀ چند ساله از عمر توسعۀ گردشگری در مقصدها نیازمند است. اما با توجه به فقدان داده ­های آماری موثق و رسمی و همچنین وجود شاخص­ هایی برای شناسایی جایگاه مقصدها در هر مرحله از عمر مقصد طبق مدل چرخۀ عمر مقصد باتلر، در این تحقیق تلاش شده است تا به شیوه­ای کیفی (متکی به مصاحبه های انجام شده) به شناسایی جایگاه مقصد در مدل مذکور پرداخته شود.
جدول۱-۳- ویژگی­ها ومتغیرهای مقصدها طبق مدل چرخه حیات مقصد باتلر، استراتژی­ های مناسب، ترکیب و الویت آن­­ها