فوق لیسانس و بالاتر

۸

۳/۷

مجموع

۱۱۰

۱۰۰

بر اساس اطلاعات جدول (۳-۲)، از حجم نمونه پژوهش بیشترین حجم نمونه مربوط به کارکنان دارای مدرک دیپلم و پایینتر با ۱/۴۹ درصد و کمترین حجم نمونه مربوط به کارکنان دارای مدرک فوق لیسانس و بالاتر با ۳/۷ درصد بوده است.
ابزار گردآوری داده ها
در این پژوهش برای جمعآوری داده ها از سه مقیاس اندازه گیری استفاده شده است که یک نسخه از پرسشنامه در (پیوست شماره ۱) ارائه شده است.

الف) پرسشنامه رضایت شغلی
این پرسشنامه توسط اسمیت، کندال و هیولین (۱۹۶۹) ساخته شد و یکی از رایج ترین و دقیق ترین ابزارهای اندازه گیری رضایت شغلی است. این پرسشنامه شامل عباراتی توصیفی است و پنج جنبه خشنودی را می سنجد که عبارتند از:

• ماهیت کار ۲- سرپرستی ۳- حقوق ۴- ترفیعات ۵- همکاران

این پرسشنامه در ایران توسط حسین شکرکن (۱۳۷۲) ترجمه و توسط تعدادی از دانشجویان کارشناسی ارشد مورد استفاده قرار گرفته (ارشدی، امیری، ملائکه پور ۱۳۶۹؛ غنی، ۱۳۷۳).
نحوه نمره گذاری برای پاسخ ها «کاملاً صحیح»، «تا حدودی صحیح» و «ناصحیح» با بهره گرفتن از کسب نمره گذاری لیکرت از نمرات ۲-۱-۰ به تناسب سئوال استفاده گردید.
اعتبار و پایایی پرسشنامه خشنودی شغلی^[۸۰]
مطالعات انجام شده توسط کندال و هیولین (۱۹۷۲) نشان داده است که ضریب پایایی این آزمون بالا و قابل قبول است (۸۹/۰). ضریب پایایی خرده آزمون ها در مطالعه ذکر شده ۶۲/۰ تا ۹۳/۰ گزارش شده است.
ضریب پایایی در مطالعات انجام شده در ایران نیز رضایت بخش است. در مطالعه ای که ارشدی (۱۳۶۹) بر روی کارکنان صنعت نفت جنوب انجام داد ضرایب پایایی کل JDI 71/0 و ضریب پایایی خرده آزمون ها بین ۷۳/۰ تا ۸۵/۰ گزارش شده است. همچنین در مطالعه غنی (۱۳۷۳) بر روی معلم های مدارس راهنمایی اهواز، ضریب پایایی کل ۸۵/۰ و در خرده آزمون ها بین ۶۵/۰ تا ۸۹/۰ متغیر می باشد. اسمیت، کندال و هیولین (۱۹۶۹) در مقایسه نتایج این آزمون با سایر روش های اندازه گیری خشنودی شغلی این آزمون را معتبر شناخته اند.
مطالعه ارشدی (۱۳۶۹) نشان داد که همبستگی نمره کل JDI با پرسشنامه کوئین شیارد ۶۶/۰ و اعتبار خرده آزمون ها بین ۳۳/۰ و ۷۱/۰ در نوسان می باشد. همچنین ضریب اعتبار JDI در مطالعه غنی (۱۳۷۳)، ۵۶/۰ و ضریب خرده آزمون ها بین ۴۲/۰ تا ۵۹/۰ گزارش شده است.
ب) پرسشنامه سازگاری
این پرسشنامه ۱۵ سؤالی توسط سهرابی و سامانی(۱۳۹۰) در قالب پنج عامل ۱- شخصی، ۲- اجتماعی، ۳- تحصیلی، ۴- شغلی، ۵- خانوادگی به صورت ۸ امتیازی بر مبنای مقیاس لیکرت از به هیچ وجه (۰) تا خیلی شدید (۸) تنظیم گردیده است. ضریب آلفا(پایایی) این عوامل بدین شرح است.
جدول ۳-۳؛ تعیین ضریب آلفای سؤالات پرسشنامه سازگاری

شاخص

سؤالات پرسشنامه

ضریب آلفا

سازگاری شخصی

۳-۲-۱

۶۹/۰

سازگاری اجتماعی

۶-۵-۴

۸۳/۰

با توجه به آنچه گفته شد، مشخص می‌شود که زیربنای شخصیت حقوقی بین‌المللی سازمانهای بین‌المللی، سند موسس است که بیانگر اراده‌ی دولتهاست. این سند در عین حالی که حقوق و تکالیفی را برای سازمان تعیین می‌کند، می‌تواند مبنای اعطای حقوق و تکالیف دیگری نیز باشد که صراحتا ذکر نشده است، و آن اختیارات ضمنی است.

ب) گستره و دامنه‌ی شخصیت حقوقی بین‌المللی سازمان های بین‌المللی
در مورد دولت ها، اصل برابری بر آنها حکومت می‌کند. در این راستا، ماده‌ی ۲ (۱) منشور ملل متحد بیان می‌دارد: «سازمان بر مبنای اصل تساوی حاکمیت کلیه‌ی اعضا قرار دارد».
اصل برابری دولت ها بر می‌گردد به معاهدات وستفالی در سال ۱۶۴۸، که پس از پایان جنگ‌های سی‌ساله‌ی اروپا به تصویب رسیدند. اصل برابری دولتها بیان می‌دارد که همه دولتها با هم برابرند. بعنوان مثال همه‌ی دولتهای عضو مجمع عمومی سازمان ملل متحد، هر کدام دارای یک رای می‌باشند. مثلاً آمریکا با آن قدرت نظامی و اقتصادی دارای یک رای می‌باشد، کشور «تائولو»  هم که ۱۱ هزار نفر جمعیت دارد، در مجمع عمومی دارای یک رای می‌باشد. بنابراین از لحاظ حقوقی، بین دولتها تفاوتی نیست.
اما در سازمانهای بین‌المللی همانند دولتها، اصل برابری شخصیت حقوقی حاکم نیست. به عبارتی، گستره‌ی شخصیت حقوقی از سازمانی به سازمان دیگر متفاوت است. ممکن است یک سازمان، صلاحیت عام داشته باشد و در نتیجه، شخصیت حقوقی گسترده‌ای داشته باشد؛ و ممکن است سازمانی صلاحیت خاص داشته باشد در نتیجه، شخصیت حقوقی آن هم بسته به موارد فعالیت آن محدود باشد.
گستره‌ی شخصیت حقوقی سازمان‌های بین‌المللی، به حقوق و تکالیفی بر می‌گردد که در سند موسس ذکر شده است. چنانچه در سند موسس حقوق و تکالیف متعددی برای سازمان به رسمیت شناخته شده باشد، شخصیت حقوقی آن هم گسترده خواهد شد و چنانچه این حقوق و تکالیف محدود باشد، شخصیت حقوقی نیز محدود خواهد شد.
ج) قلمرو اجرایی یا دامنه شمول شخصیت حقوقی بین‌المللی سازمان‌های بین‌المللی
سؤالی که در این خصوص مطرح است این است که آیا دامنه‌ی شمول و قلمرو اجرایی شخصیت حقوقی بین‌المللی یک سازمان بین‌المللی، محدود به اعضاست یا می‌توان سند موسس یک سازمان بین‌المللی را به دولت یا دولتهای غیر عضو هم تحمیل کرد؟پاسخ این است که علی‌الاصول، شخصیت حقوقی سازمانهای بین‌المللی، فقط به اعضا قابل تحمیل است؛ زیرا گفتیم که معاهدات موسس سازمانهای بین‌المللی عمدتا از نوع معاهده قرارداد هستند. به عبارتی تابع اصل نسبی بودن معاهدات می‌باشند؛ یعنی فقط نسبت به متعاهدین ایجاد تعهد می‌کند. اصل دیگری نیز وجود دارد که بیان می‌دارد: هیچ تعهدی را نمی‌توان بدون رضایت یک دولت به آن تحمیل کرد. لذا اگر بخواهیم شخصیت حقوقی یک سازمان را به دولتی تحمیل کنیم باید آن دولت رضایت بدهد. با این حال، ورای اصول ذکر شده، این مساله نیز وجود دارد که اگر مفاد سند موسس به صورت قواعد عرفی درآمده باشد که از سوی دولتهای غیر عضو مورد اعتراض واقع نشده باشد، و یا اگر مفاد سند موسس، ویژگی قاعده‌ی آمره پیدا کرده باشد، در این صورت می‌توان شخصیت حقوقی را لااقل در قسمتهایی که این ویژگی را پیدا کرده است، به دولتهای ثالث تحمیل کرد. اما قدر مسلم این است که در یک معاهده‌ی موسس یک سازمان بین‌المللی، تمام مفاد معاهده از چنین ویژگی برخوردار نخواهد شد. مثل حق عضویت که هیچگاه تبدیل به یک قاعده‌ی عرفی یا آمره نخواهد شد. ولی اصولی که ارتباط با قواعد بنیادین جامعه‌ی بین‌المللی و نظم بین‌المللی دارند، می‌توانند به سایر دولتهای غیر عضو نیز تسری یابند. مثلا تمامی دولت های جهان و حتی دولتهایی که عضو منشور ملل متحد نباشند، در رابطه با آن قسمت از مفاد منشور که مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی شود، مکلف هستند؛ چرا که مسایل مربوط به صلح و امنیت بین‌المللی، از ویژگی آمره بودن برخوردار هستند.
بنابراین، قلمرو اجرایی شخصیت حقوقی علی‌الاصول محدود به دولتهای عضو است و امکان تسری به دول ثالث وجود ندارد مگر با رضایت آنها. اما چنانچه برخی یا تمام مفاد سند موسس به صورت یک قاعده‌ی عرفی بلا اعتراض یا قاعده‌ی آمره درآمده باشد، در این صورت بدون رضایت دولت ها به آنها تحمیل می‌شود.  (بیگ زاده،۳:۱۳۹۲-۴)
  ۲-۳۰- سطوح نظام بین­الملل
۲-۳۰-۱- سطح نظام جهانی: شامل کلیه­ دولت­ها و بازیگران بین ­المللی ­شده و دربرگیرنده­ی جامع­ترین مجموعه از مناسبات در سطح بین ­المللی است. مهمترین بازیگران زیر مجموعه­ جهانی، قدرت­های بزرگ هستند.
۲- ۳۰-۲-سطح نظام مسلط:که فعالیت­های قدرت­های بزرگ و مناسبات آنها با یکدیگر و همچنین با
متحدین آنها این سطح را به وجود می­آورند.
۲-۳۰-۳- سطح نظام­های منطقه­ای: که بر اساس عرصه ­های موضوعی یا جغرافیا شکل می­گیرد که هر نظام منطقه­ای دارای چند جنبه­ اساسی است:
الف: نظام مداخله­گر:که شامل الگوی فعالیت­ها و مناسبات قدرت­های بزرگ در یک منطقه می­ شود. به ­عبارت دیگر این نظام  همان نظام مسلٌط ولی در چارچوب یک منطقه­ خاص است.
ب: نظام مرکزی: یا الگوی فعالیت­ها و مناسبات دولت­های عمده در منطقه (مثل دولت­های عمده­ی عرب در خاورمیانه) است.
ج: نظام مرکز - پیرامون:شامل فعالیت­ها و مناسبات کشورهای عمده­ی مرکز با کشورهای عمده­ی پیرامونشان در همان منطقه (مانند اعراب و اسرائیل) می­باشد.
۲-۳۱- انواع نظام­های بین ­المللی
کاپلان از سه سنخ نظام بین ­المللی که معادل تاریخی دارند نام می­برد که عبارتند از:
۱-   نظام دوقطبی سازش­­ناپذیر،
۲-   نظام دوقطبی سازش­پذیر،
۳-   نظام چندقطبی انعطاف­پذیر،
منظور از سازش­پذیری و یا سازش­ناپذیری میزان تعصب دو قطب در جهت حفظ مواضع و منافع و یا به­طورکلی آنچه را مربوط به علایق ایدئولوژیکی و اقتصادی خود می­دانند، می­باشد. هرچه درجه­ این تعصب کمتر باشد، نظام، سازش­پذیرتر خواهد بود، طبیعتا عکس آن هم صادق است. نظام دوقطبی سازش­ناپذیر شباهت­های بسیاری با نظام دوقطبی سازش­پذیر دارد، ولی خصوصیت مهمی که باعث تمایز مدل سازش­ناپذیر از مدل سازش­پذیر می­گردد، این است که در مدل سازش­پذیر تمامی کشورها اعم از کشورهای جهان­سوم یا کشورهای اروپایی غربی و شرقی، به نوعی جذب یکی از دو قطب می­شوند، مضافا بر این، خصوصیت سازش­ناپذیری نسبت به ایدئولوژی و امنیت که مختص نظام دوقطبی است، در سراسر جهان گسترش می­یابد.
کاپلان در جای دیگری شش نوع نظام بین ­المللی را مشخص کرده است که عبارتند از: ۱- توازن قدرت، ۲- دوقطبی نامستحکم، ۳- دوقطبی مستحکم، ۴- جهانی، ۵- سلسله مراتبی، ۶- با حق وتوی واحدها.وی بر این نظر است که چهار نظام از نظام­های موجود عملا وجود ندارند و از دو نظام دیگر، یعنی موازنه­ی قدرت و نظام دوقطبی انعطاف­پذیر، می­توان با بهره­ گیری از شواهد تاریخی نمونه­هایی را ذکر کرد: نمونه­ کلاسیک موازنه­ی قدرت، در اروپای قرن­های هجدهم و نوزدهم وجود داشت و نظام دو قطبی انعطاف­پذیر، در نتیجه­ دگرگونی در فرایند توزیع قدرت پس از جنگ­جهانی دوم به ­وجود آمد.
هالستی بر پایه­ توصیف­های تاریخی، پنج نوع نظام بین ­المللی را برمی­شمارد: ۱- سلسله مراتبی، ۲- پراکندگی قدرت، ۳- بلوک و پراکندگی قدرت، ۴- دو قطبی، ۵- چند قطبی.(ازغندی،۱۰:۱۳۷۰)
۲-۳۲- جایگاه جمعیت در ژئوپلیتیک
جمعیت ‌ از جمله عواملی است که ژئوپلیتیک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تأثیر عوامل انسانی به میزانی است که بر کم رنگ یا پررنگ نمودن نقش سایر عوامل موثر بر ژئوپولیتیک بسیار تاثیر گذار است . و ایران در بین کشورهای خاورمیانه ، آسیای مرکزی ، قفقار ، و خلیج فارس بیشترین جمعیت را دارد ، عنصر جمعیت در ارتقاء جایگاه  ایران هم در سطح جهان و هم منطقه عنصر کار آمدی بوده و توانسته مانع  بسیاری از تصمیمات ضد امنیتی علیه کشورگردد (امیدی،۳:۱۳۸۸).
نمودار۲-۱:سهم جمعیتی هر یک از مناطق جغرافیایی دنیا از کل جمعیت دنیا
منبع:www.psyop.ir
۲-۳۳- عوامل فرهنگی تاثیر گذار بر روابط بین الملل منطقه ای
۲-۳۳-۱- فرهنگ بر تصمیم گیری تصمیم گیرندگان تأثیر می گذارد . این الگو بر نقش فرهنگ در کار تصمیم گیری رهبران و ملت ها تأکید می کند و خاطر نشان می سازد که بازیگران بین المللی مسایل و تصمیمات سیاسی را از دریچه ادارک فرهنگی ویژه ای می بینند.
۲-۳۳-۲- ارزش های فرهنگی عامل تعیین کننده توفیق فردی و ملی در قیاس گست رده تر می باشند . در این دیدگاه ویژگی های فرهنگی نقش اساسی در تامین ابزارهای ذهنی، اخلاقی و اقتصادی برای زیستن دارد.
۲-۳۳-۳- فرهنگ مهمترین عامل تعیین کننده ساختارهای اقتصادی - اجتماعی است . براساس این الگو، فرهنگ میزان اعتماد جمعی را تعیین می کند و بر چگونگی نهاده ای اقتصادی تأثیر می گذارد و این نهاد ها میزان توفیق اقتصادی کشور را تعیین می کنند.
۲-۳۳-۴- برخورد تمدن ها و فرهنگ ها : این الگو که فرهنگ را به عنوان یک متغیّر مهم و مستقل در تعاملات بین المللی در نظر می گیرد، بلندپروازانه ترین نظریه فرهنگ در روابط بین الملل می باشد و توسط ساموئل هانتینگتون ارائه شده است . از این دیدگاه اساس برخورد ها پس از جنگ سرد و در عرصه روابط بین الملل تضاد های فرهنگی و تمدنی خواهد بود(هانتینگتون ۲۲:۱۹۹۳،۱)
۲-۳۳-۵- فرهنگ رو به افول : این دیدگاه تاریخ را ظهور و افول تمدن ها می داند . بنابراین یک گرایش نیرومند و قوی بین اقوام و فرهنگ ها وجود دارد که خود را به هر نحوی حفظ کنند و مسیری را در عرصه روابط بین الملل پیش بگیرند که از افول و نابودی فرهنگ آن ها جلوگیری شود(هاشمی، ۲۱۹:۱۳۷۸) نمی توان انتظار داشت که الگوی روابط بین الملل منحصراً براساس سیاست قدرت و امنیت و یا بر مبنای وابستگی متقابل و همکاری های اقتصادی صورت پذیرد، اما به فرهنگ و تعاملات فرهنگی بهایی داده نشود . لذا همواره توصیه می گردد که در اولین گام برای همگرایی در سطح یک منطقه تعاملات فرهنگی درون منطقه ای مورد توجه قرار گیرد.
فصل سوم
مواد و روش ها
۳-۱- محیط شناسی تحقیق
در سیاست جغرافیایی یا ژئوپلیتیک، نقش عوامل محیط جغرافیایی بر روابط کشورها در نظر گرفته می شود. بدون تردید یکی از متغیر های مؤثر در شکل گیری خط مشی سیاست خارجی وهمچنین مباحث استراتژیک و سیاست دفاعی هر کشور، محیط منطقه ای و ابعاد مختلف آن است.
۳-۱- ۱- موقعییت ژئوپلیتیک ایران
امروزه نقش هر کشور در سیاست جهانی تحت تأثیر عوامل ژئوپلیتیکی آن است. به گونه ای که از دیدگاه جغرافیدانان سیاسی، قدرت هر کشور به شدت از ژئوپلیتیک و موقعیت جغرافیایی آن تأثیر می پذیرد. ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی آن، وضعیت ژئوپلیتیک منحصر به فردی را داراست. این موقعیت، ایران را تبدیل به کشوری بین المللی کرده است که همواره در معادلات جهانی نقش برجسته ای به آن می دهد. موقعیت ژئوپلیتیکی ایران با انزوا گرایی سازگار نیست و نوعی سیاست خارجی برون گرا و فعال را به سیاست گذاران توصیه می کند(خلیلی، منشادی و آزموده ،۸۵:۱۳۹۰)موقعیت خاص ایران، همواره بستر مناسبى را براى ایجاد تنش هاى سیاسى و نظامى و به مخاطره افتادن امنیت ملى آن فراهم آورده است. در گذشته، ژئوپلیتیک ایران به سبب عواملى، مانند منابع خام یا موقعیت گذرگاهى، مورد توجه قرار مى گرفت، اما با پیروزى انقلاب اس المى و سقوط شاه، ایران که یکى از متحدین امریکا و غرب در منطقه بود به نیرومندترین دشمن آن ها در منطقه تبدیل شد و منافع آن ها را آماج حملات تبلیغى خود قرار داد. از این رو، غرب از جانب ابعاد جدیدى از ژئوپلیتیک ایران احساس خطر مى کند(فاضلی نیا،۱۳۸۵: ۲۱) یکی از مهم ترین این موارد، عوامل اعتقادی و ایدئولوژیک و در رأس آن ژئوپلیتیک اسلامی- شیعی می باشد. ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی در مرکز جهان اسلام و در قلب جهان تشیع، واقع شده است که در ترکیب با عوامل و عناصر ژئوپلیتیک مهم دیگری چون ژئوپلیتیک انرژی، ژئوپلیتیک دسترسی و ژئوپلیتیک سلطه ی موقعیت ژئوپلیتیک بسیار حساس را در خود می بیند. این موقعیت باعث شده است تا تحولات ایران در مرکز توجهات قدرت های جهانی و کشورهای منطقه باشد که در ترکیب با سابقه ی تاریخی ملت ایران و پتانسیل های ملی، چرخه و سیکل تغییرات، موقعیت ژئوپلیتیک بسیار سریعی را برای آن به دنبال داشته است. جمهوری اسلامی ایران از سه بعد ژئوپلیتیک، انرژی و فرهنگی- ایدئولوژیک ، ظرفیت و توانایی تأثیرگذاری بر نظام بین المللی را دارد. افزون بر آن، ایران، خود زمانی تشکیل دهند هی نظم بین المللی بوده است. از نظر ژئوپلیتیک، موقعیت جغرافیایی ایران به نحوی است که در همسایگی قدر تهای مهمی چون روسیه و حوز هی نفوذامریکا (جنوب خلیج فارس) قرار دارد. قرار گرفتن در مناطقی که قدرت های بزرگ، منافع حیاتی برای خود قائل اند، به طور طبیعی، جایگاه کشور را در تعامل میان قدر تهای بزرگ افزایش می دهد. از نظر اقتصادی شاهرا ههای بزرگ تجاری جهان در دریا و خشکی یا از ایران یا از نزدیکی ایران می گذرند و بر این اساس، ایران با پانزده کشور همسایه دارای مرز آبی و خاکی است، ضمن ای نکه با برخورداری از بخش قابل توجهی از انرژی جهان، داشتن تسلط ژئوپلیتیک بر بیش از نیمی از ذخایر انرژی دنیا در منطق هی خلیج فارس جایگاه مهم در میان کشورهای صادرکننده نفت(اپک) و نهایتاً، نقش بالقوه ایران در تأمین امنیت اقتصادی و انرژی به عنوان سوخت سیاست در جهان برجستگی خاصی دارد. به دلیل اهمیت و حساسیت این موقعیت ژئوپلیتیک است که قدر تهای بزرگ، مانع تقویت و نقش آفرینی یک ایران ناهماهنگ با نظام بین المللی می باشند (ایزدی و خلفی،۴۷:۱۳۹۰) تصویر ۳-۱ نشان دهنده نقشه سیاسی ایران است که ایران را با همسایگان شمالی ،جنوبی،شرقی و غربی و مرزهای زمینی و دریایی ترسیم کرده است.
شکل: ۳-۱- نقشه سیاسی جمهوری اسلامی ایران
www.mashreghnews.ir
تصویر فوق قاره آسیا ،محل قرارگیری ایران در آن و کشورهایی که در مناطق غرب آسیا قرار دارند را به وضوح نشان می دهد.
شکل: ۳-۲- نقشه سیاسی آسیا
http://fa.wikipedia.org
تصویر ۳-۳ نقشه سیاسی جهان ،جایگاه قرارگیری قاره هااز جمله آسیا همچنین کشور ایران را نشان می دهد.
شکل: ۳-۳- نقشه سیاسی جهان
منبع: mashreghnews.ir
تصویر ذیل کشورهایی که در منطقه غرب آسیا قرار دارند وجایگاه ایران در این منطقه را نشان می دهد.

در بیشتر کشور های دنیا روش اول که روش ساده ای است مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش بر اساس قیمت تسویه بازار به تمامی تولید کنندگان پول پرداخت می شود. در روش دوم به هر بازیگر بر اساس قیمت پیشنهادی خودش پرداخت می شود.در روش سوم پرداخت به تولید کنندگان با توجه به قیمت برق در محل اتصال ژنراتور به شبکه انجام می شود. این روش بسیار به ساختار شبکه و موقعیت جغرافیایی ژنراتورها بستگی دارد.
در ایران از روش دوم استفاده می شود. تفاوت اصلی روش دوم نسبت به روش اول این است که در روش دوم به دلیل اینکه پرداخت بر اساس قیمت پیشنهادی بازیگر انجام می شود سود بازیگر مستقیما به پیشنهاد قیمتی او بستگی دارد و این امر موجب می شود مسئله استراتژی قیمت دهی برای بازار با قیمت گذاری PAB بسیار پر اهمیت تر از روش های دیگر باشد. اما در روش اول قیمت پیشنهادی بازیگر به نوعی تنها مبنایی برای برنده شدن یا نشدن او محسوب می شود و سود نهایی بر اساس قیمت تسویه بازار تعیین می شود. لذا در این تحقیق برای حل مسئله استراتژی قیمت دهی از روش اجرای بازار به صورت PAB استفاده می شود. در این روش درآمد بازیگر i به صورت زیر محاسبه می شود:

احتمال برنده شدن بازیگر i *قیمت پیشنهادی بازیگر i *میزان مگاوات پیشنهادی بازیگر i =درآمد بازیگر i

۳-۶- تعریف مسئله به صورت یک مسئله بهینه سازی

۳-۶-۱- تابع هدف

هدف اصلی از حل مسئله استراترژی بهینه قیمت دهی، بیشینه کردن سود یک تولید کننده در یک دوره زمانی اجرای بازار است. در این مقاله هدف مقدار سودی است که تولید کننده از طریق فروش برق در بازار عمده فروشی بدست می‌آورد و سایر درآمدها (مانند بازار خدمات جانبی) در نظر گرفته نمی‌شود. رابطه (۱) نحوه محاسبه سود یک تولید کننده را نشان می‌دهد. این رابطه با توجه به اینکه بازار به صورت پرداخت بر مبنای پیشنهاد^[۴۷] اجرا می‌شود تعیین شده است.

Ben : امید ریاضی سود حاصل از فروش برق در یک دوره اجرای بازار
 : قیمت پیشنهادی تولید کننده در ساعت t
 : پیش بینی قیمت تسویه بازار در ساعت t
 : درآمد تولید کننده در ساعت t است و به صورت زیر محاسبه می‌شود :

در این رابطه  توان تولیدی ژنراتور در ساعت t است.
 هزینه تولید برق در ساعت t است که از سه بخش کلی تشکیل شده است و به صورت زیر محاسبه می‌شود :

در این رابطه  و  و  به ترتیب هزینه بهره برداری، هزینه روشن شدن و هزینه خاموش شدن ژنراتور در ساعت t است. همچنین  ضرایب تابع هزینه تولید ژنراتور می‌باشند.
بخش آخر تابع هدف مربوط به احتمال برنده شدن در بازار است. این احتمال با بهره گرفتن از رابطه زیر بدست می‌آید. در این رابطه تابع چگالی احتمال قیمت بازار در هر ساعت به صورت توزیع نمایی با میانگین و انحراف معیار مشخص در نظر گرفته است.

در این رابطه  میانگین قیمت بازار در ساعت t و  انحراف معیار قیمت بازار در ساعت t است. این رابطه به این معنا است که در صورتی که قیمت پیشنهادی بازیگر کمتر از قیمت بازار باشد، بازیگر مورد نظر برنده است.

۳-۶-۲- قیود

نگاره ۹-۴٫ آزمون رگرسیون با متغیر وابسته تعهد سازمانی ۹۲
نگاره ۱۰-۴٫ نتایج همبستگی آزمون رگرسیون با متغیر وابسته تعهد سازمانی ۹۳
نگاره ۱۱-۴ تحلیل واریانس آزمون رگرسیون با متغیر وابسته تعهد سازمانی ۹۳
نگاره ۱۲-۴٫ آزمون رگرسیون با متغیر وابسته تعهد سازمانی ۹۶
نگاره ۱۳-۴٫ نتایج همبستگی آزمون رگرسیون با متغیر وابسته تعهد سازمانی ۹۷
نگاره ۱۴-۴ تحلیل واریانس آزمون رگرسیون با متغیر وابسته تعهد سازمانی ۹۷
نگاره ۱۶-۴ خلاصه نتایج رگرسیون فرضیه ۵ ۹۹
نگاره ۱۷-۴ خلاصه نتایج رگرسیون فرضیه ۶ ۹۹
نگاره ۱۸-۴ خلاصه نتایج رگرسیون فرضیه ۷ ۱۰۰
نگاره ۱۹-۴ ضرایب معادله رگرسیونی آزمون رگرسیون با متغیر وابسته قصد ترک سازمان ۱۰۰
نگاره۲۰-۴ خلاصه نتایج رگرسیون فرضیات ۱۰۱
نمودار ۱-۲ دیدگاه‌های نگرشی و رفتاری در زمینه تعهد سازمانی ۴۰
نمودار ۲-۲ مدل برداشت فرد از تعهد خود و برداشت دیگران نسبت به تعهد او ۴۰
نمودار ۳-۲ اشکال تعهد سازمانی ۵۲
نمودار ۴-۲ عوامل مؤثر و نتایج ناشی از تعهد سازمانی ۵۸
نمودار ۵-۲ عوامل ضروری، عوامل همبسته و پیامدهای تعهد سازمانی ۵۹
نمودار ۱-۳ مدل مفهومی تحقیق ۶۵
نمودار ۱-۴ جنسیت پاسخ دهندگان ۷۴
نمودار ۲-۴ نمودار مربوط به رده سنی ۷۵
نمودار ۳-۴ نمودار مربوط به رده سنی ۷۶
نمودار ۴-۴ نمودار مربوط به تجربه ۷۷
چکیده:
تعهد سازمانی به عنوان یکی از اصول رفتار سازمانی، در دهه های اخیر موضوع بسیاری از متون رفتار سازمانی و مورد توجه تعداد زیادی از محققان در این زمینه بوده است که همواره سعی نموده اند مسئله فوق را از ابعاد مختلف بررسی و آن را برروی عملکرد سازمان اندازه گیری نمایند. تعهد و پایبندی می تواند پیامدهای مثبت و متعددی از جمله : افزایش انگیزه و کارایی ، کاهش تمایل به جستجوی مشاغل جدید و کاهش تغییر و تحولات نیروی انسانی داشته باشد .
با توجه به صرف هزینه و زمان زیاد جهت گزینش ،آموزش و توسعه پرسنل ، شناسایی ویژگیهای فردی تاثیر گذار بر تعهد سازمانی و تمایل به ماندن یا ترک سازمان برای مدیران ضروری به نظر می رسد .

تحقیق حاضر با هدف بررسی ارتباط چهار ویژگی فردی شامل : سن ، سابقه ، تحصیلات و آموزش و سه بعد تعهد از دیدگاه آلن ومیر ^[۱] (۱۹۹۷) شامل عاطفی ، مستمر و هنجاری با تعهد سازمانی و در نهایت بررسی ارتباط تعهد سازمانی با قصد ترک سازمان در اداره کل تامین اجتماعی استان مرکزی انجام پذیرفته است .
در این تحقیق از روش پرسشنامه برای گرد آوری اطلاعات لازم استفاده گردیده است همچنین برای بررسی رابطه میان متغیرها از نرم افزار SPSS و از روش رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دو ویژگی از ویژگهای فردی شامل میزان سن کارکنان و آموزش های مناسب و مستمر و سه بعد از تعهد (عاطفی ، مستمر و هنجاری) تاثیر مثبت بر روی تعهد سازمانی داشته و دو ویژگی دیگر در نظر گرفته شده در این تحقیق شامل تحصیلات و سابقه کارکنان ارتباط معنی داری با تعهد سازمانی ندارد .همچنین نتایج نشان می دهد تعهد سازمانی با قصد ترک سازمان ارتباط منفی دارد.
مقدمه:
در عصر پرتلاطم کنونی که سازمانها بسوی تخصصی شدن پیش می روند و در رقابت تنگاتنگ به فعالیت خود ادامه می دهند، جهت بقاء علاوه بر ابزار و تجهیزات به نیروی انسانی متعهد به عنوان اصلی ترین و ضروری ترین عامل نیازمند می باشند. هرچقدر سازمانها و مؤسسات بزرگتر و بر حجم فعالیت آنها افزوده شود احتیاج به منابع انسانی متعهد و با انگیزه افزایش می یابد. لذا هرچقدر این سرمایه از کیفیت بهتر و بیشتر برخوردار باشد، احتمال موفقیت ، بقاء و ارتقاء سازمان بیشتر خواهد بود و بالعکس در صورتی که سازمانها نتواند نیروی انسانی با کیفیت و متعهد را بکارگیرند، قادر نخواهند بود از سایر منابع از قبیل تجهیزات و مواد اولیه استفاده بهینه ببرند و با مشکلات عدیده ای از قبیل کاهش کارائی و بهره وری روبرو بوده و در نهایت سبب زوال سازمان خواهند شد.
تحقیقات نشان می دهند که بین تعهد کاری، غیبت و جابجایی کارکنان رابطۀ معکوس وجود دارد. برای پیش بینی و توجیه رفتار افراد تعهد به مراتب بیش از رضایت شغلی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین تعهد کارمندان بر میزان وفاداری آنها به سازمان و رضایتمندی ارباب رجوع نیز اثرگذار است.
تمایل به ترک خدمت به اشکال مختلف پویائی نیروی کار در درون سازمان و سرنوشت نهائی یک سازمان را تحت تأثیر قرار می دهد . ترک خدمت برای سازمان ها هزینه های زیادی را در پی دارد، چرا که اغلب سازمان ها برای دستیابی به نیروی انسانی کارآمد و موثر، سرمایه گذاری های زیادی در حوزه های گزینش، آموزش و رشد وگسترش نیروی انسانی صرف می نمایند. ترک خدمت در یک جمع بندی کلی، منعکس کننده علاقه کارکنان به جستجوی مشاغل جایگزین و ترک سازمان است.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
در عصر پرتلاطم کنونی که سازمانها بسوی تخصصی شدن پیش می روند و در رقابت تنگاتنگ به فعالیت خود ادامه می دهند، جهت بقاء علاوه بر ابزار و تجهیزات به نیروی انسانی متعهد به عنوان اصلی ترین و ضروری ترین عامل نیازمند می باشند. هرچقدر سازمانها و مؤسسات بزرگتر و بر حجم فعالیت آنها افزوده شود احتیاج به منابع انسانی متعهد و با انگیزه افزایش می یابد. لذا هرچقدر این سرمایه از کیفیت بهتر و بیشتر برخوردار باشد، احتمال موفقیت ، بقاء و ارتقاء سازمان بیشتر خواهد بود و بالعکس در صورتی که سازمانها نتواند نیروی انسانی با کیفیت و متعهد را بکارگیرند، قادر نخواهند بود از سایر منابع از قبیل تجهیزات و مواد اولیه استفاده بهینه ببرند و با مشکلات عدیده ای از قبیل کاهش کارائی و بهره وری روبرو بوده و در نهایت سبب زوال سازمان خواهند شد.
تعهد سازمانی یک فرایند پویای تعامل بین شخص و محیطش بوده (لیو،۲۰۰۸،ص۱۱۹)^[۲]. و یک ساختار چندبعدی است که می توان آن را یک حالت روانی دانست که پایبندی اشخاص را به سازمان منتقل می کند (آلن و می یر،۱۹۹۰،ص۱۴) ^[۳].
تحقیقات نشان می دهند که بین تعهد کاری، غیبت و جابجایی کارکنان رابطۀ معکوس وجود دارد. برای پیش بینی و توجیه رفتار افراد ، تعهد به مراتب بیش از رضایت شغلی مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین تعهد کارمندان بر میزان وفاداری آنها به سازمان و رضایتمندی ارباب رجوع نیز اثرگذار است.
تمایل به ترک خدمت به اشکال مختلف پویائی نیروی کار در درون سازمان و سرنوشت نهائی یک سازمان را تحت تأثیر قرار می دهد . ترک خدمت برای سازمان ها هزینه های زیادی را در پی دارد، چرا که اغلب سازمان ها برای دستیابی به نیروی انسانی کارآمد و موثر، سرمایه گذاری های زیادی در حوزه های گزینش، آموزش و رشد و گسترش نیروی انسانی صرف می نمایند. ترک خدمت در یک جمع بندی کلی، منعکس کننده علاقه کارکنان به جستجوی مشاغل جایگزین و ترک سازمان است.
از لحاظ نظری ، وقتی افراد دارای تعهد بالایی نسبت به سازمان خود باشند ، کم تر احتمال میرود که قصد ترک سازمان را داشته باشند و اقدامی در راستای یافتن شغلی جایگزین انجام دهند .
در این فصل شِمایی کلی از تحقیق ارائه شده است، بدین صورت که ابتدا به تشریح بیان مسئله پرداخته شده است و پس از آن چهارچوب مفهومی تحقیق ارائه شده است . ضرورت و اهمیت انجام تحقیق مبحث دیگری است که در این فصل به آن پرداخته شده است و در ادامه اهداف محقق از انجام این تحقیق در خصوص موضوع تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و پس از آن فرضیات تحقیق آورده شده است . در پایان نیز پس از ارائه تعریف مفهومی، تعاریف عملیاتی مربوط به هر یک از شاخص ها بطور جداگانه بیان شده است.
۲-۱ تاریخچه مطالعاتی
تحقیقات خارجی
پی برس و دانهم ^[۴](۱۹۸۴). وربل^[۵] (۱۹۹۰). تعهد سازمانی را در مقابل ویژگیهای شخصی (سن، جنس، سابقه قدمت). بررسی نموده و دریافتند که سن با تعهد سازمانی مدیران صنایع خدماتی همبستگی مثبت دارد. همچنین در تحقیق دیگری که توسط گلیسین^[۶] (۱۹۹۸).، موریس^[۷] (۱۹۹۰). و ایسترز^[۸] (۱۹۹۱). انجام شده است آنها دریافتند کارکنانی که سابقه خدمت بیشتری دارند نسبت به تازه کارها از تعهد بالاتری برخوردار هستند.
همچنین تعهد سازمانی که بوسیله پرسشنامه ocq. (پورتر وهمکاران،۱۹۷۴، ۵۸) ^[۹].انجام شده است رابطه ای مثبت((r =.17 ، p<.01 بین سن و تعهد سازمانی را بیان می کند(هاوکینز،۱۹۹۸، ص۱۴)^[۱۰].
کارکنان مسن تروآنان که دارای سابقه کار هستند وآنان که از سطح بازده کاری خویش راضی اند وبه سطوح بالاتر تعهد سازمانی نسبت به دیگران، گرایش دارند(استرون ،۱۹۹۶،ص۷۶) ^[۱۱] .
تحقیقات زیادی (انگل و پری، ^[۱۲]۱۹۸۱،گولد^[۱۳]، ۱۹۷۵،سولیوان، ^[۱۴]۱۹۸۲ ) نشان داده است که زنان از تعهد بیشتری نسبت به مردان در سازمان برخوردارند(روودن،۲۰۰۰،ص۳۰) ^[۱۵].

۱ – کتاب الخلاف «مرتد دو گونه است. اول آنکه بر فطرت اسلام زاده شده است پس هرگاه مرتدّ شد واجب است قتل او و توبه داده نمی ­شود. و دیگری کافری است که مسلمان شده سپس مرتدّ گردیده. این فرد توبه داده می ­شود. اگر توبه کرد قبول می ­شود و اگر توبه نکرد قتل او واجب است. عطاء بر چنین اعتقادی است و حسن بصری می ­گوید مرتد کشته می ­شود بدون استتا بَه. و ابوحنیفه و شافعی و مالک و عامّه فقهاء می­ گویند: مرتد اعم از فطری و ملّی اوّل توبه داده می ­شود و چنانچه توبه نکرد قتل او واجب است.»(طوسی، ۱۴۰۷،ج۵: ۳۵۳)
۲ – و در مبسوط آمده است: «در نزد ما مرتد به دو صورت است. مرتدی که بر فطرتِ اسلام زاده شده است چنین کسی اسلام او قابل قبول نیست و در صورت ارتداد قتل او واجب است. و دیگری. کافری است که مسلمان شده و سپس مرتد گشته است. چنین مرتدّی اول توبه داده می­ شود و چنانچه توبه نکرد کشته می ­شود. و در مدت زمان توبه دادن و تکرار آن اختلاف است. عده­ ای می­ گوید سه روز و عده ­ای دیگر می ­گویند به اندازه ­ای که امید رجوع او به اسلام وجود دارد. که این قول اَقوی است زیرا ممکن است دچار شبهه شده باشد که با تأمل و فرصت بیشتر متنبّه گشته، برگردد.»(طوسی، ۱۳۷۸، ج۷: ۲۸۲)
به این نکته آخر دقت شود که قتل مرتد با احتمال شبهه داشتن او متنفی می ­شود.
۳ – در شرایع الاسلام آمده است:
«مرتد بر دو قسم است. اول: مَن وُلِدَ عَلَی الاِسلام، که اسلام او پذیرفته نیست اگرچه برگردد. و قسم دوم مَن اَسلَمَ عن کفرٍ ثُمَّ اِرتدَّ؛ چنین فردی اول توبه داده می ­شود و چنانچه امتناع کرد کشته می ­شود. در مورد مدت زمان استتابه، قول ضعیفی می گوید: سه بار یا سه روز، و قول دیگر می ­گوید تا اندازه ­ای که امکان بازگشت او به اسلام وجود دارد. در اینجا قولی که فرصت بیشتری را برای مرتد ایجاد می­ کند ترجیح داده شده است بدلیل آنکه در آن تأنّی و اتمام حجّه بیشتری وجود دارد.»(حلّی، ۱۴۰۳، ج۴: ۱۸۳)

۴ – محقق اردبیلی مدت توبه را منوط به قول حاکم شرع کرده است و گفته است که مدّت محدودی برای این امر نیست بلکه تا آن مقدار زمانی که امکان و امید رجوع است باید طلب توبه کرد. بخاطر احتیاط حفظ نفس مسلمان و امید رجوع مرتد به اسلام و پرهیز از قتل تا آنجا که امکان دارد.(محقق اردبیلی، ۱۴۱۶، ج۱۳، ۳۲۲)
۵ – قواعدُ الاَحکام: “المرتدُّ اِن کان عن فطره … وَجَبَ قتله، وَلَو تابَ لَم تُقبل توبتَه …، وَ لو کان عن غیر فِطرَه اُستتیبَ، فَاِن تاب عُفی عنه وَ اِلاّ قُتل. و روی: اَنَّهُ یستَتاب ثلاثَهً اَیام وقیلَ: القدر الّذی یمکنُ مَعه الرّجوع، وَ اِستَتابَتُهُ واجبه"(ابن مطهر، بی تا، ج۲: ۲۷۵) این قول نیز شبیه قول محقق اردبیلی می باشد.
۶- صاحب مسالک بعد از نقل قول مشهور در مورد مرتد فطری و ملّی گفته است:
«از کلام ابن جنید چنین برمی­ آید که ارتداد یک قسم بیشتر نیست (یعنی به ملّی و فطری تقسیم نمی­ شود) و اینکه باید توبه داده شود. اگر توبه کرد پذیرفته و اِلاّ کشته می­ شود. و این رأی علمای اهل سنت است و عموم ادلّه معتبره نیز این قول را تأیید می ­کند. روایاتی که عمومیت و اطلاق استتابه را مقید و محدود می­ کند بی ­اشکال نیست هرچند قول مشهور تفصیل بین مرتد فطری و ملّی می باشد» (العاملی، بیتا، ج۲: ۳۵۸)
۷- در کتاب جواهر پس از نقل حکم مرتد فطری و ملّی و بیان قول مشهور احتیاط در این دانسته شده است که هردو را توبه دهند بخاطر احتیاط در ریختن خون. و اینکه امر به استتابه شده است.(نجفی، بی تا، ج۴۱: ۶۱۳)
۸- در عروه الوثقی به صراحت آمده است که هردو قسم مرتد اول باید توبه داده شوند.
“لا فَرقَ فِی الکافرِ بین الاَصلی و المرتدّ الملّی، بل الفطری ایضاً – علی الاقوی – من قبول توبَتِهِ باطناً و ظاهراً ایضاً، فتقَبل عبادته و یطهر بدنه، نعم یجب قتله اِن اَمکن"(طباطبائی، ۱۳۸۶،ج۱: ۲۸۴)
۹- در کتاب تنقیح فی شرح العروه الوثقی نیز قول قبول توبه مرتد فطری و ملّی ترجیح داده شده است. (الغروی، ۱۴۱۰، ج۳: ۲۲۴)
۱۰- در کتاب «الفقه» نیز قبول توبه مرتد فطری همانند ملّی ترجیح داده شده است.
مرتد ملّی توبه داده می ­شود. اگر توبه کرد چیزی به عهدۀ او نیست. توبه مرتد فطری نیز پذیرفته می شود. همانگونه که ابن جنید و شهید ثانی برهمین اعتقادند. بلکه از جواهر نیز چنین برمی ­آید که در نپذیرفتن توبه مرتد فطری مردّد است. هرچند ایشان نیز از قول مشهور پیروی کرده است و در ادامه صاحب جواهر آورده است که هیچ وجه و دلیلی وجود ندارد برای عدم قبول توبه مرتد فطری با وجود اطلاقات ادلّه توبه در آیات و روایات. مگر اجماعی که عده ­ای مدّعی آن هستند و بعضی از روایات که گذشت. در حالیکه اجماع ادعا شده محقق نشده است. و روایتی که می ­گوید: “لا توبهَ له” با کمک آیات و روایات توبه می ­تواند حمل بر شدّت کفر مرتد فطری شود و نشان­ دهندۀ نفرت بیشتر اسلام از مرتد فطری و وجود تفاوت بین آن دو می ­باشد.(حسینی شیرازی، ۱۴۰۹)
در دیگر کتب فقهی معتبر شیعه نیز حکم ارتداد به همین صورت که بیان شد آمده است.(اسدی، بی تا، ج۲: ۲۳۵ و حلّی، ۱۴۰۵: ۲۴۰ و موسوی خمینی، ۱۴۰۶، ج۲: ۴۴۵ و جبعی عاملی، ۱۴۰۳، ج۹: ۲۱)
از مجموع نظرات فقها شیعه چنین برمی­ آید که اکثریت آنها قائل به استتابه مرتد اعم از ملّی و فطری هستند و در عمل نیز صد در صد به این مطلب عمل کرده ­اند. و عدم استتابه مرتد فطری را مخصوص معصوم (ع) می­دانند که در عمل او خطا راه ندارد.
۱-۶- احکام مرتد در نزد اهل جماعت
فخر رازی از مفسرین بزرگ عامّه در تفسیر حَبِطَت اَعمالَهُم در آیه “وَ مَن یرتَدِد مِنکُم عن دِینِهِ فَیمُت وَ هُوَ کافِرٌ فَاُولئک حَبِطَت اَعمالَهُم فی الدنیا و الاخِرَه” (بقره / ۲۱۷) گفته است مقصود کشتن شخص مرتد، جدا شدن همسرش، و تقسیم اموال او می ­باشد.(فخر رازی، ۱۴۱۳، ج۶: ۴۰) هرچند در مورد چگونگی دلالت حبط عمل با قتل مرتد توضیح دقیقی نداده است.
ابن عاشور نیز علاوه بر حمل حبطت اعمالَهُم بر قتل مرتد، از جمله “فَیمُت و هُوَ کافر” نیز استنباط می ­کند که مرتد باید کشته شود. و گفته است که حرف فاء بر مردن بلافاصله و فوری مرتد دلالت دارد که این نمی ­تواند همان مرگ طبیعی بحساب آید. بنابراین نتیجه می­ گیریم این مرگ همان عقوبت شرعی یعنی قتل مرتد است.(ابن عاشور، ۱۴۱۳، ج۲: ۳۳۵)
زمخشری مصداق آیه ۱۲ سوره توبه را مرتدین دانسته و می­ گوید:
این آیه ناظر به کسانی است که اسلام را پذیرفته، نماز به پا داشتند، زکات دادند و با مسلمانان برادر دینی شدند سپس از اسلام برگشته و با ارتداد خود پیمانی را که با خدا و رسول خدا بسته بودند شکستند و شروع کردند به طعنه زدن به دین اسلام، قرآن کریم چنین افرادی را به­ عنوان سردمداران کفر شمرده و به جنگ و قتال با آنان حکم داده است.(زمخشری، ۱۴۱۵، ج۲: ۲۵۱)
آیه ۱۲ سوره توبه چنین است:
“وَ اِن نَکثوا اَیمانَهُم مِن بَعدِ عَهدِهِم وَ طَعَنُوا فی دینِکُم فقاتلوُا اَئِمَّهَ الکُفرِ اِنَّهُم لا اَیمانَ لَهُم لَعَلَّهُم ینتَهُون”
و اگر پیمان خود را پس از عهد خویش شکستند و آیین شما را مورد طعن (تمسخر) قرار دادند، با سران کفر بجنگید. زیرا آنان پیمان ندارند (باید گفت دیگر در امان نیستند بدلیل آنکه خود پیمان شکستند) شاید از (کارهای زشت خود) دست بردارند.
شمس ­الدّین سرخسی از فقهاء حنفیه در تفسیر آیه ۱۶ فتح “قل لِلمُخَلَّفینَ مِنَ الاَعرابِ سَتُدعَونَ اِلی قَومٍ اُولی بَأسٍ شدیدٍ تُقاتِلوُهُم اَویسلِموُن” نوشته است.
مرتدان به منزله مشرکان عرب بلکه بدتر از آنان هستند، زیرا مشرکان عرب خویشان پیامبر اکرم (ص) بودند و قرآن به زبان آنان نازل شد، ولی آنان حقّ این نعمت را بجا نیاوردند و شرک ورزیدند (یعنی از اول مشرک بودند و مردانه زیر بار توفیق اجباری (نزول عربی قرآن) که شامل حال آنها شده بود نرفتند) اما مرتد، اهل دین رسول خدا (ص) است و محاسن شریعت او را شناخته است، ولی حقّ آن را بجا نیاورده و مرتد گشته است، بنابراین همانگونه که از مشرکان عرب جز اسلام پذیرفته نمی­ شود، وگرنه کشته می­ شوند، مرتدان نیز چنین هستند.(السرخی، ۱۴۰۶، ج۱۰: ۹۸)
اما شافعی از فقهاء عامّه برای وجوب قتل مرتد به آیاتی که حکم کفّار محارب را بیان می­ کند استناد کرده و معتقد است مرتد نیز بعد از برگشت از اسلام کافر شده و در صف کافران محارب قرار گرفته و در نتیجه به تمامی احکام مربوط به کفّار محارب محکوم است از این رو همانگونه که کشتن کافر محارب واجب است، کشتن مرتد نیز بر آنان واجب می ­باشد.(فدکی، ۱۳۸۸: ۱۸۵)
رأی ابو حنیفه در باب مرتدّ:
“اِذا ارتدَّ المسلم عُرِضَ علیه الاسلام، فَان اَسلم وَ اِلاّ قُتِلَ مکانَه، اِلاّ اَن یطلب اَن یوجّلَ، فَاِذا طلب ذالک اُجّل ثلاثه اَیام … لِاَنَّ الظاهر اَنَّهُ دَخلت علیه شَبهَه ارتَدَّ لِاَجلِها، فَعَلینا اِزالَه تلک الشّبهه، اَو هُوَ یحتاج اِلی التفکّر لِیبِینَ لَهُ الحَقّ، فلا یکونَ ذالک اِلاَّ بِمهلَه، فَاذا استمهل کان علی الاِمام اَن یمهله، و مدّه النظر مقدّرَه بثلاثه اَیامٍ فی الشرع کما فی الخیار، فلِهذا یمهله ثلاثه ایام لا یزیده علی ذالک"(طوسی، ۱۳۷۸، ج۱۰: ۹۸)
بنظر ابو حنیفه، مرتد اعم از ملّی و فطری، ابتدا باید توبه داده شود زیرا در صورتی که مرتد، فرصت بخواهد لازم است به او فرصت داده شود تا از او ازالۀ شبهه گردد؛ زیرا ازاله شبهه بر ما واجب است و اگر فرصت هم نخواست. هرچند ظاهر روایت دستور قتل فوری او را می ­دهد ولی مستحب است بمنزله یک کافر تلقی، و اسلام دوباره بر او عرضه شود. اگر توبه کرد آزاد، وگرنه کشته شود.
کاسانی در البدایع گفته است:
مستحب است توبه داده شود و اسلام بر او عرضه گردد. زیرا احتمالاً مسلمان شود. اما واجب نیست. زیرا قبلاً دعوت اسلام به او ابلاغ گردیده.پس اگر اسلام آورد مرحبا بر او و خوش آمد واِلاّ امام به اندازه­ ای که امید به بازگشت او دارد به او فرصت می ­دهد. (الکاسانی الحنفی، ۱۴۱۷، ج۷: ۱۳۴)
از امام مالک در مختصر شیخ خلیل آمده است: «مرتد سه روز توبه داده می ­شود بدون عذاب تشنگی یا گرسنگی یا اذیت و آزار. اگر توبه کرد که آزاد است وگرنه کشته می ­شود.»(امینی، ۱۴۲۹، ج۱: ۲۹۶)
امام شافعی می­ گوید:
و هرگاه کسی به کفر گرائید توبه داده می ­شود اگر اظهار توبه کرد، حکم اسلام بر او جاری می ­شود و اگر امتناع کرد و بر کفر خود باقی ماند کشته می ­شود. و اگر قتل او به تاخیر افتاد و توبه داده شد سه روز یا ۶ روز به او فرصت داده می ­شود. اگر اظهار ایمان کرد پذیرفته می شود.(شافعی، ۱۹۹۶، ج۶: ۲۲۲)
و در مغنی المحتاج آمده است:
واجب است استتا بَه مرتد و مرتده قبل از قتل آنها، زیرا آنها بخاطر اسلام محترم بوده ­اند و چه بسا شبهه ­ای در ذهن آنها پدید آمده باشد که باید تلاش شود رفع شبهه شود. زیرا اکثر مرتدین ارتدادشان ناشی از شبهه می ­باشد..(الشربیانی، بی تا، ج۴: ۱۳۹)
نظر حنابله: رأی حنابله در این زمینه بدلیل اختلاف روایت از احمد ابن حنبل مختلف می ­باشد. در بعضی از نقلها آمده است: «هرکس از اسلام برگردد چه زن و چه مرد و بالغ و عاقل باشد، به اسلام دعوت می ­شود سه روز، و بر او سخت گیری می­ شود. اگر توبه نکرد کشته می ­شود.»(ابن قدامه، ۱۴۱۴، ج۴: ۶۰)
و در روایت دیگری نقل شده است که: کشته می ­شود بدون استتابه (ابن قدامه، ۱۴۱۴، ج۴: ۶۰)
نتیجه حاصله از این بحث:
از آنچه گفتیم معلوم گردید:
اولاً: اصل آزادی عقیده و بیان یک اصل بدیهی و غیر قابل تفکیک از اسلام بوده و اسلام مستقل از هیاهوی مکاتب غربی خود مروّج این اصل و مدافع این اصل فطری می باشد.
ثانیاً: در اکثر قریب به اتفاق فِرَق مهم اسلامی حکم ارتداد وجود دارد و حتّی فرقهائی چون زیدیه – اباظیه – خوارج – ظاهریه و بسیاری از فِرَق باطل به ظاهر اسلامی همچون وهابیت، دراویش و اسماعیلیه و تشکیلات­ های سرّی چون شیخیه و بهائیت نیز از این حکم بشدّت و بناحق استفاده کرده و علی­رغم حملات گستردۀ آنان به این حکم، خود آنان علیه مخالفین خود به­ بیشترین و گسترده­ ترین وجه از آن استفاده کرده ­اند
ثالثاً: حکم ارتداد نیز یکی از فروعات مسلّم و خدشه ناپذیر در فقه اسلامی با گسترده ای وسیع بوده و در قرآن کریم درمورد مجازات مرتد به طور کلی آیات بسیاری وجود دارد.