۹

عامل ریسک

۱/۱۴

۱۰۳/۰

۰۷۵/۱۶

۱۳۱/۰

۴/۱۷

۱۳۷/۰

جمع

۱۳۷

۱

۵/۱۲۲

۱

۳/۱۲۶

۱

در این بخش مشاهدات درباره معیارهای کشف شده توسط جدول فراوانی و توافقی نمودارهای آماری مورد تجزیه و تحلیل توصیفی قرار می گیرد.
۴- ۳- رتبه بندی شرکت ها
سپس اطلاعات ۱۰۰ شرکت برتر بورس اوراق بهادار تهران از نظر ارزش بازار با نماگر فعالیت ۹۱۰۱۲۰ از پایگاه اطلاعاتی شرکت بورس در تاریخ منتهی به ۲۹/۱۲/۱۳۹۰ جمع آوری گردید.
تمام این اطلاعات برای رتبه بندی وارد نرم افزار گردید بطوریکه هدف،رتبه بندی ۵۰ سهام برتر. معیارها،۹ معیار مرجح. وگزینه ها، ۱۰۰ شرکت برتر بازار هستند(شکل۱۳)

پس از آن فهرست شرکت های رتبه بندی شده به شرح سه جدول پیوست ۵،۶ و۷ در هر سه افق سرمایه گذار تهیه گردید.
و در ادامه لیست ۵۰ شرکت فعال تر که توسط شرکت بورس مورد رتبه بندی قرار گرفته بود نیز از سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران استخراج گردید.
۴- ۴- پایش نظرات خبرگان
در روش دلفی، پیش بینی های ارائه شده توسط افراد خبره در قالب اعداد قطعی بیان می گردند، در حالیکه استفاده از اعداد قطعی برای پیش بینی های بلند مدت،آن را از دنیای واقعی دور می سازد.از طرفی افراد خبره از شایستگی ها و توانایی های ذهنی خود برای پیش بینی استفاده می نمایند و این نشان می دهد که عدم قطعیت حاکم بر این شرایط از نوع امکانی است نه احتمالی.امکانی بودن عدم قطعیت، سازگاری با مجموعه های فازی دارد و بنابراین بهتر آن است که با بهره گرفتن از مجموعه های فازی(بکارگیری اعداد فازی)به پیش بینی بلند مدت و تصمیم گیری در دنیای واقعی بپردازیم.بدین ترتیب اطلاعات لازم را در قالب زبان طبیعی از خبرگان اخذ نموده و مورد تحلیل قرار می دهیم.این روش تحلیل،روش دلفی فازی نامیده می شود.
گونه های مختلف از اعداد فازی را می توان برای اخذ نظرات خبرگان مورد استفاده قرار داد، اما در ادامه به جهت سهولت انجام محاسبات از اعداد فازی مثلثی(T.F.N) استفاده خواهد شد.خواننده خود می تواند این فرایند را به سایر اعداد فازی تعمیم دهد.
مراحل اجرای روش دلفی فازی به شرح زیر است:
۱- از افراد خبره خواسته می شود تا پیش بینی خود را(با توجه به اعداد فازی مثلثی)در قالب مقدار کوتاه مدت،مقدار میان مدت و مقدار بلند مدت ارائه دهند.
شکل۴-۲- نظر کارشناسان در مورد هر معیار با توجه به سه رویکرد
در این رابطه i بیانگر فرد خبره iام و عدد ۱ نشانگر اولین مرحله در فرایند پیش بینی است.
پاسخ های n فرد خبره، دسته ای را شکل می دهد.مفهوم دسته اعداد فازی برای عینی سازی نظرات و عقاید ذهنی بسیار مفید است.میانگین این دسته را محاسبه نمایید:
و برای هر فرد خبره، میزان اختلاف از میانگین دسته را به صورت زیر محاسبه کنید:
این اختلاف می تواند مثبت، منفی یا تهی باشد.آنگاه این اطلاعات برای اخذ نظرات جدید از افراد خبره منتخب، برای آنها فرستاده می شود.
۲- در این مرحله، هر فرد خبره بر اساس اطلاعات به دست آمده از مرحله قبل، یک پیش بینی جدید ارائه می دهد و بدین ترتیب در صورت صلاحدید، نظر قبلی خود را اصلاح می نماید.
پس از پایان این مرحله، به مرحله ۲ بازگردید و فرایند را تکرار نمایید.
۳- وقتیکه میانگین دسته اعداد فازی به اندازه کافی با ثبات گردید، این فرایند خاتمه می یابد.البته بعدها اگر لازم شود یا کشف یا واقعه مهمی اتفاق افتد، پیش بینی را می توان با تکرار فوق ارزیابی مجدد نمود.
نکته ای که باید متذکر شد آن است که اگر مطالعه نظرات زیر گروه هایی از گروه مورد مطالعه لازم و ضروری شود، می توان با محاسبه فاصله بین اعداد مثلثی ارائه شده توسط افراد خبره(پیش بینی های ارائه شده)، گروه های مشابه را مورد شناسایی قرار داد و اطلاعات مربوط به آنها را به افراد خبره مورد نظر ارسال نمود.
یکی دیگر از ویژگیهای فنی ابزار جمع‌ آوری داده ها (پرسشنامه)، پایایی است. مفهوم ذکر شده بدین معناست که ابزار جمع‌ آوری داده‌ها در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌‌آورد.
از آنجا که تحقیق انجام شده فاقد پرسشنامه می باشد، پس از جمع‌ آوری نظرات خبرگان به صورت مقایسه‌های زوجی معیارهای اصلی تحقیق، نرخ ناسازگاری هر جدول برای هر یک از خبرگان محاسبه و نظراتی که نرخ ناسازگاری آنها از ۲/۰ بیشتر بود، به استاد مربوط برگشت داده شد که فاصله نرمال برای اعداد فازی مثلثی نظرات خبرگان برابر خواهد بود با:
از آنجا که در این تحقیق ما از روش های فازی با ترکیب نظر خبرگان استفاده کردیم در نتیجه تحقیق ما از نوع امکانی می باشد نه آماری پس برای اندازه گیری پایایی آن نیازی به محاسبه آلفای کرونباخ نمی باشد بلکه با بهره گرفتن از روش دلفی فازی و ارائه بازخورد به خبرگان، اقدام به محاسبه ماتریس تقارن با خطای به شرح جدول ذیل برای آنها نمودیم، که پس از اصلاح نظرات توسط خبرگان،در بیش از ۹۰ درصد مقایسات مقدار خطای بدست آمده کمتر از مقدار بحرانی گردید که نشان دهنده پایایی تحقیق می باشد.
جدول ۴- ۷ - فاصله نرمال بین افراد خبره

۲۰

۱۹

• واگذار کردن مسئولیت های بیش از ظرفیت افراد به آنان و ترس از توانایی انجام دادن این مسئولیتها

• گرفتار شدن در شرایط تصدی نقش های متعارض که طی آن نقشهایی به عهده فرد گذاشته می شود که با هم در تعارض اند

• هماهنگ نبودن میزان پرداخت حقوق و مزایا با میزان کاری که انتظار می رود افراد در سازمان انجام دهند

• نامناسب بودن نظام ارزیابی عملکرد شغلی افراد و جایگزین شدن رابطه به جای ضابطه در سازمان

• • فقدان امکانات مناسب و اثربخشی برای کارکنان سازمان و ناآشنا بودن آنان با وظایف شغلی خود

• عدم به کارگیری روش های علمی برای آزمایش و انتخاب افراد و واگذاری تصدی مشاغل به افراد غیر واجد شرایط

• ناآشنایی کامل افراد به وظایف شغلی خود از آغاز ورود به یک سازمان

• فقدان امکانات لازم برای رشد و ترقی یا ارتقای افراد در سازمان .

برخی محققان بر این باورند که که فرسودگی های شغلی منجر به نگرش های کاری منفی و رفتارهای غیرمعقول مشتریان، کارکنان و سازمان می گردد.
در تحقیق دیگری به تاثیر منفی اجرای وظایف پرداخته شده است. همچنین نتایج تحقیق دیگری حاکی از تاثیر منفی خستگی های روحی، تخریب شخصیتی و از بین رفتن عملکرد افراد بر اجرای وظایف داشت مطالعه تجربی و عملی نشان داده است که خستگی های روحی یک پیشگیری مهمی در OCBاست .
۲-۲-۲- مبانی نظری تعهدسازمانی
تعاریف و مفاهیم تعهد سازمانی
تعهد سازمانی مانند مفاهیم دیگر رفتار سازمانی به شیوه های متفاوت تعریف شده است. معمولی ترین شیوه برخورد با تعهد سازمانی این است که تعهد سازمانی را نوعی وابستگی عاطفی به سازمان در نظر می گیرند. براساس این شیوه، فردی که به شدت متعهد است ، هویت خود را از سازمان می گیرد، در کارها مشارکت دارد و با آن در می آمیزد و از عضویت در آن لذت می برد (ساروقی، پورتر و همکارانش ۱۹۷۴)
تعهد سازمانی را پذیرش ارزشهای سازمان و درگیر شدن با سازمان تعریف می کنند و معیارهای اندازه گیری آن را شامل انگیزه، تمایل برای انجام کار و پذیرش ارزشهای سازمان می دانند و تعهد سازمانی را به معنی حمایت و پیوستگی عاطفی با اهداف و ارزشهای یک سازمان، به خاطر خود و دور از ارزشهای ابزاری آن « وسیله ای برای دستیابی به اهداف دیگر» تعریف می کنند ( جاودانی، ۱۳۸۱).
تعهد سازمانی عبارت از نگرشهای مثبت یا منفی افراد نسبت به کل سازمان که در آن مشغول به کارند. در تعهد سازمانی شخص نسبت به سازمان احساس وفاداری قوی دارد و از طریق آن سازمان خود را مورد شناسایی قرار می دهد(استرون، ۱۳۷۶). شهید مطهری درباره تعهد چنین می گوید: تعهد به معنی پایبندی به اصول یا قراردادهایی است که انسان به آنها معتقد است و پایدار به آنها می باشد. فرد متعهد کسی است که به عهد و پیمان خود وفادار باشد و اهدافی را که به خاطر آنها و برای حفظ آنها پیمان بسته است صیانت کند.
شلدون تعهد سازمانی را چنین تعریف می کند: نگرش یا جهان بینی که هویت فرد را به سازمان مرتبط یا وابسته می کند. کانتر تعهد سازمانی را تمایل به زندگی اجتماعی و اعطای نیرو و وفاداری خویش به سیستم های اجتماعی می داند. به عقیده سالانسیک تعهد حالتی است در انسان که در آن فرد با اعمال خود و از طریق این اعمال اعتقاد می یابد که به فعالیتها تداوم بخشد و مشارکت مؤثر خویش را در انجام آنها جهت دهد. بوکانان تعهد را نوعی وابستگی عاطفی و تعصب آمیز به ارزشها و اهداف سازمان می داند، وابستگی به نقش فرد در رابطه با ارزشها و اهداف و به سازمان فی نفسه جدا از ارزش ابزاری آن ( ساروقی، ۱۳۷۵)
تعهد سازمانی به عنوان یک نگرش اغلب این گونه تعریف شده است:
۱- تمایل قوی به ماندن در سازمان.
۲- تمایل به اعمال تلاش فوق العاده برای سازمان.
۳- اعتقاد قوی به پذیرش ارزشها ( عراقی، ۱۳۷۷).
در برخی از تحقیقات از یک مدل سه بخشی تعهد سازمانی استفاده شده است که عبارتست از تعهد عاطفی^[۸]، تعهد تکلیفی یا هنجاری^[۹] و تعهد مستمر^[۱۰] ( سامرز۱۳۷۴، ص ۱۰۰-۹۶).
تعهد عاطفی به عنوان تعلق خاطر به یک سازمان که از طریق قبول ارزشهای سازمانی و نیز بوسیله تمایل به ماندگاری در سازمان مشخص می گردد، تعریف می شود. به عنوان مثال هر اندازه عضو سازمان به فرهنگ و ارزشهای سازمانی علاقه مند بوده و آنها را قبول داشته باشد و همچنین متمایل به ادامه عضویت در سازمان باشد به همان اندازه تعهد عاطفی به سازمان دارد.
« تعهد تکلیفی یا هنجاری» به عنوان یک وظیفه درک شده برای حمایت از سازمان و فعالیتهای آن تعریف می شود و بیانگر احساس دین و الزام به باقی ماندن در سازمان بوده و افراد فکر می کنند ادامه فعالیت و حمایت از سازمان دینی است که بر گردن آنهاست. مثلاً هر قدر فرد از محصول تولیدی سازمان خود حمایت کند و به طورکلی از عملیات آن پشتیبانی نماید به همان اندازه دارای تعهد تکلیفی یا هنجاری است.
« تعهد مستمر» ناشی از درک افزایش یافتن هزینه های از دست رفته در یک سازمان است.
( هزینه های از دست رفته عبارت است از مخارج یک فعالیت یا پروژه که قابل بازیافت نباشند، مثل هزینه های که در صنعت نفت صرف حفر چاه می شود ولی به نفت نمی رسند) بنابراین اگر کسی دارای تعهد مستمر باشد نسبت به افزایش چنین هزینه هایی حساس خواهد بود.< br/>پورتر و همکارانش (۱۹۷۴) و کاچ^[۱۱] و استیرز^[۱۲] (۱۹۸۷) پیشنهاد می کنند که مفهوم « تعهد»‌ ممکن است رابطه قابل اعتمادی بین نگرش و رفتار را نشان می دهد، زیرا فرض می شود که تعهد به طور نسبتاً ثابتی مخصوص کارکنان است. همچنین دیدگاه های نظری متفاوتی درباره « تعهد » ارائه شده است.
هال^[۱۳] (۱۹۷۷) می گوید بهتر است این اصطلاح را کنار گذاشته و به جای آن از یک دسته مفاهیم دیگر استفاده کنیم که هرکدام از این مفاهیم به یک یا چند جنبه از تعهد مربوط می شوند.
بعنوان مثال، اصطلاح تعهد در توصیف پدیده های گوناگونی از قبیل: تمایل مسئولین اجتماعی در بکار انداختن توان خود و وفاداری آنها به سیستم های اجتماعی ( کانتر^[۱۴] ۱۹۷۷) یک التزام شخصی در مقابل اعمال رفتاری ( کسلر^[۱۵] ۱۹۷۱ و سالانسیک^[۱۶] ، ۱۹۸۷) وابستگی مؤثر به یک سازمان صرف نظر از سودی که آن وابستگی برایش دارد ( بوکان^[۱۷] ، ۱۹۸۷) مورد استفاده قرار می گیرد.
اهمیت تعهد
اخیراً در متون تحقیقی، نگرش کلی تعهد سازمانی به عنوان عامل مهمی برای درک و فهم و پیش بینی رفتار سازمانی (لوتانز، ۱۹۹۲، ص ۱۲۴) و پیش بینی کننده خوبی برای تمایل به باقی ماندن در شغل آورده شده است. تعهد و پایبندی مانند رضایت، دو طرز تلقی ( نگرش) نزدیک به هم هستند که بر رفتارهای مهمی مانند جابجایی و غیبت اثر می گذارند.
همچنین تعهد و پایبندی می توان پیامدهای مثبت و متعددی داشته باشد. کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند. نظم بیشتری که در کار خود دارند، مدت بیشتری در سازمان می مانند و بیشتر کار می کنند.
بنابراین مدیران باید بتوانند به انحاء مختلف تعهد و پاب بندی کارکنان را بیشتر کنند و از راه های گوناگون آن را حفظ نمایید(مورهد و گریفین، ۱۳۷۴).
شهید مطهری (۱۳۷۰) اظهار می دارد اگر شخصی لیافت و شایستگی و تعهد حداکثر بهره برداری از امکانات و سرمایه را داشته باشد، رشد مدیر شدن را دارد و اگر چنین تعهد، لیافت و شایستگی را ندارند، نباید چنین مسئولیتی به او محول شود.
توماس، جی سرجیوانی^[۱۸] در مورد تعهد اخلاقی مدیر چنین می نویسد: « هنگامی که مدیران بر تعهد و قدرت اخلاقی اتکاء دارند. قبل از هرچیز نوعی ملاحظات ارزشی ایجاد می کنند که جایگاه هر فرد را با یک سلسله افکار ایده آل ها و ارزشهای مشترک مشخص می کند که وظایف خود و پذیرش مسئولیت ها را به طریقی متعهدانه انجام می دهند ( سنجری، ۱۳۷۵).
اندیشه تعهد موضوعی اصلی در نوشته های مدیران است. این اندیشه یکی از ارزشهای اساسی است که سازماندهی بر آن متکی است و کارکنان براساس ملاک تعهد ارزشیابی می شوند. اغلب پرسشهایی به عمل می آید از قبیل : آیا اضافه کار خواهد کرد؟ آیا روزهای تعطیل بر سر کار خواهد آمد ؟ آیا دیر می آید و زود می رود ؟ آیا داوطلب آتی شغلی را سرگرم خواهد کرد؟ اغلب مدیران اعتقاد دارند که این تعهد برای اثر بخشی سازمانی ضرورتی تام دارد. ( میچل، ترنس آر^[۱۹]، ۱۳۷۳، ص ۶۴۷).
همچنین مطالعات مختلف در سازمانهای صنعتی، نظامی، اداری و آموزشی نشان می دهد برای این که کارکنان کارایی بیشتر و تمایل قوی تری برای ماندن در شغل خود داشته باشد می باید علاوه بر این که خشنودی بالایی از شغل خود داشته باشند از دلبستگی شغلی نیز برخوردار باشد و همچنین احساس اعهد بالایی به انجام وظایف خود نمایند، که این خود موجب احساس مسئولیت، درک عمیق از شغل و از خود گذشتگی می شود ( تدریس حسنی، ۱۳۷۳).
در مجموع می توان گفت که کمال مدیریت از تعهدی که ویژگی مشترک تمامی مدیران موفق است نشأت می گیرد ( رضا بیان، ۱۳۷۴، ص ۳۰۳).
انواع تعهد
هرسی و بلانچارد^[۲۰](۱۹۸۹) اظهار می دارند که مدیران اثر بخش در مجموعه ای مرکب از تعهدات زیر اتفاق نظر دارند:

• تعهد نسبت به ارباب رجوع

• تعهد نسبت به سازمان

• تعهد نسبت به خود

• تعهد نسبت به افراد و گروه کاری

• تعهد نسبت به کار

رضائیان (۱۳۷۴) می گوید هریک از تعهدات فوق به تنهایی در اثر بخشی مدیریت، اهمیت بسیاری دارند. ولی کمال واقعی مدیریت، اهدای خالصانه و مؤثر خدمت در تمامی جنبه های پنجگانه فوق است. نکته اساسی این است که تعهدات فوق برای یک مدیر مسلمان در راستای تعهد به حق تعالی معنی و مفهوم دارد.
۱- تعهد نسبت به ارباب رجوع:
یک مدیر موفق می تواند تعهد در کار خود را از طریق خدمت کردن به ارباب رجوع اهمیت قایل شدن برای او نشان می دهد. در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما نیز عبادت، به جز خدمت به خلق نیست.

۱-۲- بیان مسأله
جلال الدین محمد بلخی، مشهور به مولوی در سال ۶۰۴ه.ق در بلخ به دنیا آمد. پدرش بهاء ولد از معارف و علماء آن شهر بود. قبل از حمله ی مغول، در حالی که کودکی بیش نبود، به همراه خانواده اش از خراسان به سوی مکه رهسپار شدند. چندی بعد سر از قونیه درآوردند و همانجا مقیم گردیدند. در کودکی نزد پدر و محقق ترمذی علوم رایج زمان خویش را فرا گرفت. تا سی و شش سالگی به شیوه‌ی پدرش مجلس می گفت، ولی ناگهان دیدار او با شمس تبریزی تحوّلی عمیق در روح و جان او برانگیخت و او را از حالت یک زاهد خشک و عبوس به عارفی سوخته و دل آگاه مبدّل نمود. این تغییر حالت خشم شاگردان او را برانگیخت و باعث دوری شمس از وی گردید. نتیجه ی این ملاقات کتاب پرارج مثنوی و دیوان شمس گردید (حقیقت، ۱۳۸۶، ص۱۷).
مثنوی کتابی سرشار از عشق و شور و مستی است و حالت روحی این عارف وارسته از تعلّقات مادّی را به تصویر می کشد. این کتاب از جوانب گوناگون قابل بررسی است، آن‌چنان که تا کنون دانشمندان و محقّقان بسیاری از دریچه های گوناگون به آن پرداخته اند. آثار و شواهد نشان می‌دهد که «ایمان» از دیدگاه مولانا یکی از مباحث بسیار مهم و قابل بررسی در مثنوی می‌باشد.
مولانا در تصویری که از ایمان ارائه می‌کند به هیچ وجه اقرار زبانی را مساوی با ایمان نمی‌داند بلکه تنها نقش حکایت‌گری برای آن قایل است، به عبارت دیگر اقرار زبانی صرفاً شاهد و گواهی است بر ایمان (ربانی گلپایگانی، ۱۳۷۷).

همچنین همانطور که از اشعار مذکور نیز بر می‌آید از نظر وی عمل نیز نشانه ایمان است و بر ایمان فرد گواهی می‌دهد.

استاد فروزانفر در بیان نظر مولانا می‌گوید: «از نظر مولوی اعمال و عبادات و همگی حرکات خارجی به نسبت انسان، اعراض‌اند و پایدار نیستند و مقصود از آنها صورت و ملکه نفسانی است که به واسطه تکرار و دوام عمل در نفس مرتسم می‌گردد و ثابت و پایدار می‌ماند … بنابر این، هر گاه عبودیّت و عشق به حق تعالی تحقق یابد، به ناچار از آثار خارجی، جدا نتواند بود همچنین ایمان و اقرار به نبوت که صورت نفسانی است از اطاعت. مولانا می‌خواهد بگوید که ایمان و اعتقاد قلبی، از عمل و اطاعت انفکاک نمی‌پذیرد … و ایمان به منزله اصل و عمل در حکم فرع و اثر آن است» (فروزانفر، ۱۳۶۷).
جهان داستانی مثنوی مملو از شخصیت‌هایی است که مولانا از طبقات و اقشار مختلف اجتماعی برمی‌گزیند و آنان را آگاهانه در راستای اندیشه‌ها، دیدگاه‌ها و اعتقادات حکمی، عرفانی و فلسفی خود قرار می‌دهد. مولانا در این جهان سرشار از شور و رمز و راز پادشاهان، نظامیان، بازرگانان، خرده‌کاسب‌ها و عمال دولتی و… به فراخور قصه کارکردی رمزی و استعاری می‌یابند، اگر چه نقش فردی و اجتماعی آنان نیز هرگز از نگاه موشکاف و نکته‌سنج مولانا دور نمی‌ماند. مولانا در بسیاری از قصه های مثنوی با طرح حکایت ها و داستان هایی ساده و عموماً برگرفته از زندگی توده مردم به رهیافت ها و استنتاج هایی تأمل برانگیز می رسد. ذهن تأویلگر و معناگرای مولانا همواره در پس اشیاء و شخصیت های داستان و امور مادی و محسوس کیفیتی معنوی را جستجو می کند تا خواننده و مخاطب خود را بر خوان معانی رنگینی بنشاند که شایسته اهل طریقت است. از این رو در جهان پرتب و تاب و رنگارنگ مثنوی با اشیاء و شخصیت هایی زنده و تپنده مواجهیم که برخلاف صورت متعیّن ومادی خویش راه به رمز و معنا می برند (حقیقت، ۱۳۸۶).
در این پژوهش برآنیم تا نظر، تحلیل‌ها و تقسیمات ایمان را از نظر مولانا در شش دفتر مثنوی به طور مبسوط و همه‌جانبه بررسی نماییم و راهکارهای وی در جهت تحکیم ایمان، مبارزه با آفت‌ها و عوامل آن را بشناسیم.
۱-۳- هدف تحقیق
توجه به نظریات مولانا در بعد ایمان و انواع و ابعاد آن در مباحث پژوهشی مورد توجه جدی قرار گیرد و ریشه‌یابی نظرات وی در بُعد شریعت و طریقت و به خصوص در بُعد معرفت عینی و ذهنی، می‌تواند جایگاه ویژه‌ای داشته باشد و سرفصلی برای تحقیق و تفحّص در محافل آکادمیکی قرار گیرد تا بتواند این بعد حقیقی و در عین حال واقعی را در اندیشه‌ی مولانا به خوبی تبیین کند. همچنین می‌تواند باعث آشنایی با بخشی از اندیشه‌ی مولانا جلال‌الدین به عنوان شخصیت اثرگذار در تاریخ تصوف اسلامی باشد تا چراغی برافروزد فراروی بشر تشنه‌ی معرفت و زندگی مسالمت‌آمیز حقیقی در تمام جنبه‌های عینی آن. در این تحقیق برآنیم تا موارد زیر را بررسی کنیم:
بررسی ایمان در مثنوی مولانا و مقایسه آن با ایمان از منظر متکلمین.
بازشناسی ایمان حقیقی و غیر حقیقی از نظر او.
دریافت این موضوع که ایمان مورد نظر مولانا و دیدگاه‌های وی در این زمینه تا چه حد قابل پذیرش است.
۱-۴- پیشینه‌ تحقیق
مطالعات و بررسی ها نشان می دهد تا کنون اثر جامع و کاملی درباره دیدگاه های مولانا در خصوص ایمان در مثنوی تألیف نشده است.
یکی از منابع قابل توجه و معتبری که به دیدگاه مولانا در خصوص ایمان می پردازد، مقاله «ایمان از دیدگاه مولانا» تألیف حقیقت (۱۳۸۶) است. این مقاله به طور کلی با ذکر چند نمونه از ابیات مثنوی به دیدگاه کلی مولانا در خصوص ایمان پرداخته است.
پایان‌نامه حاضر چون به مراتب ایمان و تقسیمات آن می‌پردازد که از روی تیزبینی و ابتکار عمل مولانا در مثنوی مطرح شده است، کاری بی‌سابقه و کم نظیر است که هم ایمان و مراتب و معیارهای ایمان را بررسی کرده و سپس دیدگاه یکی از متداول‌ترین مشارب عرفان و تصوف را در این خصوص می‌شناساند و راه‌های تعمیق و تحکیم آن را بر خوانندگان و علاقه‌مندان نشان می دهد.
۱-۵- روش تحقیق
این تحقیق به شیوه معمول در علوم انسانی و به صورت اسنادی و کتابخانه‌ای است (فیش‌برداری، تحلیل،‌‌ تهیه نوشتار اولیه، بازنویسی). در این روش ضمن مطالعه‌ی آثار و نوشته‌های مربوط به موضوع تحقیق، شواهد مورد نظر از دفاتر شش‌گانه‌ی مثنوی به روش فیش‌برداری جمع‌ آوری گردیده و بعد از تقسیم‌بندی و فصل‌بندی، مورد بررسی و طبقه‌بندی قرار گرفته است.
۱-۶- جنبه نوآوری تحقیق
هرچند در مورد مولانا و مثنوی شریف او آثار بی‌شماری نوشته شده است، اما اثری مستقل و مدوّن در مورد «ایمان» از نظر او و تقسیمات و انشعابات آن در «مثنوی» به نگارش در نیامده است. این پایان‌نامه چون به مراتب ایمان و تقسیمات آن می‌پردازد –که از روی تیزبینی و ابتکار عمل مولانا در مثنوی مطرح شده است- کاری بی‌سابقه و کم نظیر است که هم ایمان و مراتب و معیارهای آن از دیدگاه یکی از متداول‌ترین مشارب عرفان و تصوف را می‌شناساند و هم راه‌های تعمیق و تحکیم آن را بر خوانندگان و علاقمندان نشان می دهد.
فصل دوم
تأثیر شعرا ، عرفا و متکلمین قبل از مولانا بر افکار مولانا
۲- تأثیر شعرا، عرفا و متکلمین قبل از مولانا بر افکار مولانا
۲-۱- زندگی و آثار و مذهب مولوی
۲-۱-۱- زندگی مولوی
مولانا جلال الدین محمد بن سلطان العلماء بهاء الدین محمد بن حسین بن احمد خطیبی بکری که در کتابها از او به نامهای « مولانای روم» «مولوی» و « ملای روم» یاد کرده‌اند، یکی از بزرگترین وتواناترین گویندگان متصوفه و از عارفان نام‌آور آسمان ادب فارسی، شاعر حساس صاحب اندیشه و از متفکران بلامنازع عالم اسلام است.
پدرش سلطان العلماء بهاءالدین محمد معروف به « بهاء ولد»( ۵۴۳-۶۲۸ه) از عالمان و خطیبان بزرگ و متنفذ و از بزرگان مشایخ صوفیه درآخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری و تربیت یافته نجم الدین کبری بود و در نتیجۀ نقاری که در میان او و سلطان محمد خوارزمشاه پیدا شده بود در حدود سال ۶۱۰ هجری با خانواده و خاندان خویش از مشرق ایران به جانب مغرب مهاجرت کرد و بعد از گذر از شهرهایی به دعوت سلطان کی‌قباد سلجوقی در قونیه اقامت گزید و در همانجا درگذشت.
جلال الدین محمد فرزند بهاء الدین ولد که در قرن ششم ربیع‌الاول سال ۶۰۴ هجری در بلخ ولادت یافته بود و در آغاز این سفر طولانی پنج و شش ساله بود و گفته شده است هنگام عبور از نیشابور همراه پدر به صحبت عطار نیشابوری رسیده بود (ر.ک: صفا، ۱۳۶۹، ج۳، صص ۴۴۸-۴۵۱).
شیخ نیشابور کودک نو رسیدۀ بهاء ولد را انسانی برتر از انسانهای عادی دیده و لاجرم بی‌هیچ تردید و مجادله به بهاء ولد نوید داد که بزودی این کودک آتش در سوختگان عالم خواهد زد و شور و غوغایی در بین رهروان طریقت به وجود خواهد آورد (زرین‌کوب، ۱۳۷۳، ص ۵۰).
بعد از وفات سلطان العلماء سال ۶۲۸ یا ۶۳۱ فرزندش جلال الدین محمد به خواهش مریدان به جای پدر بر مسند وعظ و تدریس پدر نشست، اندکی بعد از فوت پدر مرید او برهان‌الدین محقق ترمذی در طلب استادبه قونیه آمد و چون استاد در گذشته بود تربیت فرزندش جلال الدین که در آن وقت به علوم « قال» به کمال بود، همت گماشت و برای اینکه در علوم شرعی وادبی کامل شود او را به مسافرت و تحصیل به حلب و دمشق برانگیخت واو در حلب و دمشق به تحصیل در فقه حنفی پرداخت و گویا به فیض محبت محی الدین عربی نائل گشت و پس از این سفر که هفت سال به طول انجامید به قونیه بازگشت و پس از طی طریق و سلوک به اجازۀ استاد مسند تعلیم و ارشاد یافت. پس از وفات استاد به سال ۶۳۸، مولوی تا سال ۶۴۲ که سال ملاقات اوبا شمس تبریزی است وبه تدریس علوم شرعی در قونیه وعظ و تذکیر اشتغال داشت (صفا، ۱۳۶۹، صص ۴۵۲-۴۵۴).
این درویش شوریدۀ بی‌سر و سامان که به سبب جهانگردیهای خویش شمس پرنده خوانده می‌شد توجه مولانا را از استغراق در بحث و درس به استمرار در ذوق و کشف کشانید وبی‌حاصلی علمی را که از قیل و قال مدرسه حاصل می‌شود بر وی نمایان کرد. کار دوستی وی با شمس به نوعی شیفتگی منجر گشت و مولوی را که مرد بحث و درس و وعظ بود، در چهل سالگی معلم عشق وی شاعری آموخت (زرین کوب، ۱۳۷۶، ص ۲۲۹).

(ال: ۲۴۸)

سیر و سلوک در متون عرفانی
قبل از پرداختن به مسأله‌ی سلوک و مراحل آن در آثار عطّار ابتدا باید به ملاک و معیاری مناسب در این تقسیم بندی دست یافت. سیر و سلوک یا سفر عرفانی همان مجموعه مراحلی است که عارف باید طی کند تا به مقصد برسد. تنوّع و تعدّد آرا درباره این مراحل فراوان است. لذا آشنایی با دیدگاه‌های مختلف در این زمینه در یافتن تقسیم بندی کلّی که در عین حال همه این آرای متعدّد را در بر داشته باشد، مؤثّر است.
در تفسیر منسوب به امام جعفر صادق(ع) که در «حقایق التّفسیر سلّمی» آمده است امام با نام‌های مختلفی از مراحل سلوک یاد می‌کنند. در واقع در ذیل تفسیر چند آیه در مواقع گوناگون امام به ذکر تعداد و نام این مراحل پرداخته اند، لذا نمی‌توان به یک رأی و عقیده درباره‌ی تعداد و نام این مراحل دست یافت (سلّمی، ۱۳۶۹: ۴۶ و ۳۰؛ نویا، ۱۳۷۳: ۱۴۳).
«ابوسعید خرّاز» هفت منزل برای سالکان برشمرده است: منزل اهل العلم، منزل مجاهده، منزل اهل خصوصیّت، منزل تجرید، منزل اهل تمکین، منزل اهل مجاباه (نویا، همان: ۱۹۹)

ابوالحسین نوری مراحل سلوک را به دریا مانند می‌کند و از سه دریا نام می‌برد: دریای ربوبیّت، دریای مُهیمنیت، دریای لاهوتیّت (همان: ۲۸۹).
ترمذی در کتاب «ختم الاولیاء» این منازل را دویست و چهل هزار منزل می‌داند و آنها را در سه طبقه‌ی اوّل، وسط و آخر قرار می‌دهد. در تقسیم بندی دیگری او منازل را به دو دسته‌ی حسّی و معنوی تقسیم می‌کند. منزل حسّیِ دنیوی از نظر او همان احوال عرفانی است که موجب انجام کارهای خارق العاده توسّط سالک می‌شود. منازل حسّی در آخرت هم بهشت است که دارای صد درجه است. منازل معنوی نیز دویست و هشتاد و چهار منزل است که در چهار مقام جمع می‌شود: علم لدنّی، علم نور، علم جمع و تفرقه، کتابت الهی (ترمذی، (بی تا): ۱۴۳-۱۴۲).
خواجه عبدالله انصاری در کتاب «منازل السّائرین» خود که در شرح سلوک است ابتدا سلوک را به ده بخش تقسیم می‌کند و برای هر بخش ده منزل در نظر می‌گیرد که مجموع آنها صد منزل می‌شود. ده بخش کلّی عبارت است از: بدایات، ابواب، معاملات، اخلاق، اصول، وادی ها، احوال، ولایات، حقایق و نهایات. در کتاب صد میدان نیز خواجه همین صد منزل را با عنوان صد میدان معرّفی می‌کند و از چهار مرحله‌ی کلّی یعنی آشنایی، دوستداری، آگاهی و گستاخی نام می‌برد (انصاری، ۱۳۷۲: ۶-۲۵۵، ۵-۲۵۵).
احمد غزّالی معتقد است سالک هنگام سلوک باید هفت بحر را پشت سر بگذارد. این ابحار عبارتند از: بحر معرفت، بحر جلال، بحر وحدانیّت، بحر ربوبیّت، بحرالوهیّت، بحر جمال و بحر مشاهده (غزّالی، ۱۳۵۶: ۱۳-۱۰).
آنچه اشاره شد، بخشی از آرای صاحبنظران درباره‌ی تعداد و مراحل سیر و سلوک است که نشان دهنده‌ی اختلاف نظر فراوان در این زمینه است برای دستیابی به انسجام و نظمی‌مشخّص در این آرای متعدّد، تقسیم بندی موجود در کتاب تاریخ تصوّف (۱) تألیف دهباشی و میرباقری فرد قابل پذیرش است. بر اساس این طرح، سیر و سلوک شامل هفت منزل است: یقظه و انتباه، اراده و طلب، تزکیه‌ی نفس، احوال، عشق، سکر و حیرت، فناء فی الله و بقاء بالله. در منزل سوم سالک برای تزکیه‌ی نفس باید مراحلی را طی کند که به هر مرحله از آنها یک مقام اطلاق می‌شود. درباره‌ی تعداد و ترتیب این مقامات نیز اختلاف نظر وجود دارد. در بین نظرات مختلف در این زمینه تقسیم بندی «ابونصر سرّاج» در کتاب «اللّمع» دقیقتر و مناسبتر به نظر می‌رسد که به ترتیب عبارت است از: توبه، ورع، زهد، فقر،استغنا، صبر، توکّل،تسلیم و رضا. منزل چهارم شامل احوال به این ترتیب است: مراقبه، قرب، محبّت، خوف، رجا، شوق، انس، اطمینان، مشاهده و یقین (دهباشی، ۱۳۸۴: ۲۱۹).
هرچند در تعداد مراحل سلوک اختلاف عقاید فراوان است، امّا صوفیان در این موضوع اتّفاق نظر دارند که گذشتن از مراحل سلوک صعب و دشوار است و طی این راه جز با قدم عشق و بریدن از خلق و ترک هوی و هوس و کشتن نفس امکان ندارد (گوهرین، ۱۳۶۸: ۳۲۶).
اینک به منظور رعایت اختصار، فقط به بررسی آن دسته از مراحل می‌پردازیم که به گونه‌ای با دنیا، موضوع بحث ما ارتباط دارند.
یقظه و انتباه
هر دو به معنی بیدار شدن و در اصطلاح اولین منزل از منازل هشتگانه سلوک است(دهباشی: ۱۳۸۴: ۲۲۰).در این منزل سالک با رها شدن از پندارهای ناروا و نادانی و غرور واضطراب‌های بیجا و نگرانی‌های پی در پی به خداوند و عنایت بی‌سبب و الطاف بی‌حد او پناه می‌برد و در نتیجه این التجاء، بیداری دل و جان نصیب او می‌شود. هرچند در آثار عطّار یقظه و انتباه ومترادفات آن به طور مستقیم نیامده امّا به ویژه در مثنوی‌های خود با طرح حکایات مختلف جایگاه آن را در سیر و سلوک مشخص کرده است.مخصوصاً در داستان محمّد عیسی و دیوانه گفته شده که چون محمد عیسی به خود آمد (بیدار شد) و توبه کرد، بکلّی از جاه و مال دنیا دل برداشت (ال: ۲۹۴). حتّی بیداری پیران و بزرگان تصوف نیز آنان را برای قدم‌های محکمتر بعدی آماده می‌کند (برای اطّلاع از این نمونه‌ها ر.ک: بخش ۳-۷- از همین فصل، ص۴۷).
توبه
توبه اوّلین مقام سلوک است که در تعریف عطّار عبارت است از ترک تعلّق از دنیا و خیمه زدن در عالمی دیگر:

حلم چیست از ذروه عرش آمدن

گاو و ماهی را به هم فرش آمدن

توبه چیست این جمله را بر هم زدن

خیمه زین عالم بدان عالم زدن

(مص: ۴۶۵)

در ابیاتی دیگر نیز توبه را راهی به روشنایی خورشید در دریای تار گناهان می‌داند که همچون آتشی صد عالم گناه را جمله در هم می‌سوزد (من: ۳۰۰).
همچنین شیخ از قول «شاه شجاع» می‌گوید: «دنیا بگذار و توبه کردی و هوای نفس بگذار و به مراد رسیدی» (تذ: ۳۹۹)، که از این بیان بخوبی استنباط می‌شود که رها کردن دنیا و مافیها همانا توبه واقعی است.
از «ابو حفض حدّاد» پرسیدند چرا دنیا را دشمن می‌دارد؟ گفت چون بنده هر ساعت در آن گناهی می‌کند. گفتند می‌توان هر لحظه توبه کرد. گفت آری، اما آن اندازه که به گناهم یقین دارم در پذیرش توبه یقین ندارم و بر شک و تردیدم (تذ: ۴۱۳).
ورع
ورع دومین مقام سلوک است در بیشتر موارد ورع و تقوا در یک مفهوم بکار رفته است.چنانکه خواجه عبدالله گوید: «از میدان ورع تقوا زاید» (انصاری، ۱۳۷۲، ج۱، ۲۶۹).
نزد عطّار نیز ورع و تقوا به معنی پارسایی و پرهیزگاری است که مرحله پس از توبه است:

آنها که پای در ره تقوی نهاده‌اند

گام نخست بر در دنیا نهاده‌اند

۳- ۹-۱ روش آمار توصیفی ۹۶
۳-۹-۲ روش آمار استنباطی ۹۶
۳-۹-۲-۱ آزمون کفایت داده ها یا شاخص KMO 97
۳-۹-۲-۲ آزمون کولموگروف-اسمیرنوف (KS) 97
۳-۹-۲-۳ تحلیل عاملی تأییدی ۹۸
۳-۹-۲-۴ نیکویی برازش مدل ۹۸
۳-۹-۲-۵ آزمون میانگین یک جامعه برای بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش ۱۰۱

۳-۹-۲-۶ آزمون فرضیات تحقیق توسط تکنیک معادلات ساختاری ۱۰۲
فصل چهارم : یافته های تحقیق ۱۰۳
۴-۱ مقدمه ۱۰۴
۴-۲ آمار توصیفی ۱۰۵
۴-۳ مدل اندازه گیری متغیر تبلیغات ۱۱۲
۴-۴ مدل اندازه گیری متغیر پیشبرد فروش ۱۱۳
۴-۵ مدل اندازه گیری متغیر روابط عمومی ۱۱۴
۴-۶ مدل اندازه گیری متغیر وفاداری به برند ۱۱۵
۴-۷ مدل اندازه گیری متغیر آگاهی از برند ۱۱۶
۴-۸ مدل اندازه گیری متغیر کیفیت ادراک شده ۱۱۸
۴-۹ مدل اندازه گیری متغیر تداعی برند ۱۲۰
۴-۱۰ مدل اندازه گیری متغیر ارزش ویژه برند ۱۲۲
۴-۱۱ آزمون میانگین یک جامعه برای بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش ۱۲۴
۴-۱۲ آزمون فرضیات پژوهش با بهره گرفتن از تکنیک معادلات ساختاری ۱۳۳
فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه ­گیری و ارائه­ پیشنهادات ۱۳۸
۵-۱ مقدمه ۱۳۹
۵-۲ خلاصه­ی پژوهش ۱۴۰
۵-۳ مقایسه نتایج با پیشینه­ی پژوهش ۱۴۰
۵-۴ نتیجه گیری کلی ۱۴۲
۵-۵ پیشنهادها ۱۴۳
۵-۵-۱ پیشنهادهای کاربردی ۱۴۳
۵-۵-۲ پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی ۱۴۶
۵-۶ محدویتها و مشکلات پژوهش ۱۴۷
پیوستها ۱۴۹
پیوست شماره ۱: پرسشنامه ۱۴۹
پیوست شماره ۲: خروجی نرم افزار ۱۵۱
فهرست منابع ۱۶۴
منابع داخلی ۱۶۴
منابع خارجی ۱۶۶
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۲-۱ مقایسه چرخه معمول کسب و کار و اقتصادهای متلاطم ۲۶
جدول ۲-۲ ویژگیهای بازاریابی ضعیف، خوب و بزرگ ۳۱
جدول ۲-۳ خلاصه تحقیقات انجام شده در جهان ۷۳
جدول ۲-۴خلاصه تحقیقات انجام شده در ایران ۷۸
جدول ۳ - ۱ ضرایب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه ها ۹۳
جدول ۴-۱ وضعیت جنسیتی نمونه ۱۰۵
جدول ۴-۲ وضعیت سنی نمونه ۱۰۶
جدول ۴-۳ وضعیت مدرک تحصیلی نمونه ۱۰۷
جدول ۴-۴ وضعیت میزان مصرف محصولات نمونه ۱۰۸
جدول ۴-۵ بررسی سوالات مرتبط با تبلیغات از لحاظ میانگین و انحراف از معیار ۱۰۹
جدول ۴-۶ بررسی سوالات مرتبط با پیشبرد فروش از لحاظ میانگین و انحراف از معیار ۱۰۹
جدول ۴-۷ بررسی سوالات مرتبط با روابط عمومی از لحاظ میانگین و انحراف از معیار ۱۰۹
جدول ۴-۸ بررسی سوالات مرتبط با وفاداری به برند از لحاظ میانگین و انحراف از معیار ۱۰۹